BS.CKI Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC, khuyến cáo dù Việt Nam đã thanh toán bại liệt, người dân vẫn không nên chủ quan. Lý do, virus bại liệt có 3 type 1, 2, 3. Hiện các type 2 và 3 đã được tuyên bố loại trừ toàn cầu, thế giới còn virus bại liệt hoang dại type 1 (Wild Poliovirus type 1) đang lưu hành, tập trung ở Afghanistan và Pakistan.
Cuối tháng 8, Lào ghi nhận một ca dương tính với virus bại liệt type 1 biến đổi có nguồn gốc từ vaccine. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo Lào có thể là nguồn lây của khu vực, đánh giá nguy cơ bại liệt xâm nhập Việt Nam. Hôm 12/12, Bộ Y tế đã họp khẩn, yêu cầu địa phương rà soát lịch sử tiêm chủng, tiêm bù cho trẻ.
Theo bác sĩ Chính, đa số ca bại liệt không có triệu chứng hoặc rất nhẹ, lây lan qua phân trong thời gian ủ bệnh. Virus tồn tại trong nước, trong phân khoảng vài tuần hoặc ba tháng ở 0-4 độ C, bị tiêu diệt ở 56 độ C trong 30 phút. Virus có khả năng thích nghi tốt khi thay đổi môi trường, dễ đột biến, có thể gây dịch khi miễn dịch cộng đồng suy giảm.
Trẻ em mắc bệnh bại liệt, phần lớn phải chống nạng, tại Freetown, Sierra Leone. Ảnh: polioeradicationorg
Bác sĩ Trương Hữu Khanh, Phó chủ tịch Chi hội truyền nhiễm TP HCM, cho biết bại liệt có thể lây lan theo đường phân - miệng. Virus có thể tồn tại trong nước, theo nước lũ, nước thải, thực phẩm ô nhiễm, xâm nhập vào cơ thể người qua đường ăn uống, bàn tay bẩn. Bên cạnh đó, mỗi năm có hơn nửa triệu lượt người qua lại khu vực biên giới Việt Nam - Lào du lịch, lao động và thương mại, có thể tạo điều kiện thuận lợi cho virus xâm nhập.
Khi vào cơ thể người, virus bại liệt nhân lên trong ruột rồi tấn công hệ thần kinh, gây ra bại liệt tủy sống, bại liệt hành tủy, bại liệt não. Trong đó, thể bại liệt tủy sống phổ biến nhất, gây liệt mềm các chi. Bại liệt hành tủy ảnh hưởng tới dây thần kinh sọ, gây suy hô hấp và suy tim, còn bại liệt não thường hiếm gặp. Theo thống kê, khoảng 1/200 ca nhiễm tiến triển thành liệt vĩnh viễn, chủ yếu ở chân; thể viêm màng não có thể gây liệt cơ hô hấp, nguy cơ tử vong 5-10%.
Bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, nhưng có thể phòng ngừa nhờ tiêm vaccine bại liệt. Việt Nam dùng hai loại vaccine là OPV (uống) phòng type virus 1, 3 và IPV (tiêm) phòng ba type virus 1, 2, 3. Trong chương trình Tiêm chủng mở rộng, phác đồ tiêm phòng bại liệt gồm: 3 liều OPV lúc trẻ 2-3-4 tháng tuổi và hai liều tiêm IPV lúc 5 và 9 tháng.
Trẻ nhỏ tiêm vaccine 6 trong 1 có thành phần bại liệt tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC. Ảnh: An Nhiên
Ngoài ra, tiêm chủng dịch vụ có vaccine 6 trong 1 phòng cả bại liệt và bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B, các bệnh do Hib. Vaccine cần tiêm ba liều cơ bản lúc 2, 3, 4 tháng tuổi và liều nhắc lại lúc 16-18 tháng, hiệu quả tới 99%. Sau các mũi tiêm trước 2 tuổi, trẻ có thể tiêm một liều vaccine có thành phần bại liệt vào lúc 4-6 tuổi để củng cố miễn dịch. Những bé chưa tiêm đầy đủ vaccine hoặc gia đình không nhớ rõ lịch sử tiêm chủng, có thể đến cơ sở tiêm chủng để bác sĩ chỉ định lịch tiêm phù hợp.
Bên cạnh tiêm chủng, cần giữ vệ sinh nhà cửa, lớp học, cho trẻ ăn chín, uống sôi, dạy trẻ rửa tay thường xuyên. Khi nghi ngờ mắc bệnh, gia đình cần cách ly và đưa trẻ đi khám sớm.
Phan Bình