Dị ứng đạm sữa bò

Nguyên nhân

Dị ứng đạm sữa bò xảy ra khi hệ thống miễn dịch trong cơ thể trẻ cho rằng các thành phần protein trong sữa bò là có hại cho cơ thể, khiến cơ thể tự động sản xuất ra các kháng thể miễn dịch (IgE) làm trung hòa các protein (chất gây dị ứng) này. Ở những lần tiếp xúc với đạm sữa bò tiếp theo, kháng thể IgE trong cơ thể trẻ nhận ra chúng và báo cho hệ thống miễn dịch giải phóng histamin và các hóa chất trung gian gây dị ứng khác, dẫn tới một loạt các dấu hiệu và triệu chứng dị ứng ở trẻ.

Các bé có gene dị ứng (gene cơ địa), nhất là gene đồng hợp tử sẽ bị viêm da cơ địa nặng, hen suyễn và dị ứng thực phẩm (bao gồm dị ứng đạm bò và đạm sữa bò) xuất hiện sớm trong những năm đầu đời.

Sữa có thành phần chứa casein (tạo sữa đông lại khi bị chua - chiếm 80% hàm lượng protein trong sữa) và váng sữa (phần nước còn lại khi loại bỏ sữa đông). Cả hai thành phần và một số loại protein khác có trong sữa đều có thể gây dị ứng ở trẻ.

Tùy thuộc vào loại hóa chất được giải phóng, dị ứng đạm sữa bò ở trẻ sơ sinh được phân làm 3 loại sau:

• Phản ứng qua trung gian globulin miễn dịch E (IgE): Các triệu chứng của dị ứng thường diễn ra sau khoảng 20-30 phút sau khi cơ thể tiêu thụ đạm sữa bò. Một số trường hợp triệu chứng có thế xuất hiện muộn hơn, sau đó khoảng 2 giờ.
• Các phản ứng không qua trung gian globulin miễn dịch E: Các triệu chứng bắt đầu xuất hiện dần dần trong khoảng từ 48 giờ đến 1 tuần sau khi trẻ tiêu thụ đạm sữa bò.
• Phản ứng hỗn hợp IgE và không phải IgE: Đây là dạng kết hợp của hai loại phản ứng dị ứng được kể trên.

Triệu chứng

Trẻ bị dị ứng đạm sữa bò thường có những biểu hiện lâm sàng không rõ ràng. Nếu người nhà không chú ý hoặc chưa có thông tin chuyên môn thì sẽ khó nhận biết. Cách xác định chính xác trẻ bị dị ứng đạm sữa bò là phụ huynh nên đưa trẻ đi khám, làm các xét nghiệm liên quan.
Thông thường trẻ bị dị ứng đạm sữa bò có thể xuất hiện các dấu hiệu ngay sau khi uống sữa bò khoảng 2 giờ hoặc sau 48 giờ.

Biểu hiện dị ứng đạm sữa bò ở trẻ như sau:

• Khó thở, khò khè.
• Sưng môi và mi mắt.
• Nổi mề đay, phát ban khắp người.
• Tiêu chảy, táo bón căng cứng vùng bụng. Đi tiêu phân lỏng hoặc có máu trong phân.
• Thường xuyên trào ngược và ói.
• Mệt mỏi kéo dài, có thể xảy ra thường xuyên trên 3 ngày mỗi tuần.

Những biểu hiện trên dễ khiến trẻ bị thức giấc nửa chừng, quấy khóc, mệt mỏi và có thể gây biếng ăn. Nghiêm trọng hơn, dị ứng đạm sữa bò cũng có thể gây sốc phản vệ và gây nguy hiểm cho tính mạng của bé.
Hiện nay, chưa có kết luận chính xác về nguyên nhân dẫn đến tình trạng dị ứng đạm sữa bò ở trẻ. Tuy vậy, dị ứng có tính di truyền nên trẻ em sẽ có nguy cơ cao bị dị ứng đạm sữa bò nếu bố mẹ có tiền sử mắc các bệnh dị ứng như sốt, ngứa hay dị ứng những loại thực phẩm.

Chẩn đoán

Đối với các trường hợp nghi ngờ dị ứng đạm sữa bò ở trẻ sơ sinh, bác sĩ chẩn đoán bệnh dựa vào bệnh sử của trẻ, tiền căn gia đình và các triệu chứng lâm sàng đã xuất hiện. Bên cạnh đó, bác sĩ có thể sẽ yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm dị ứng nếu cần thiết, gồm:

• Test lẩy da với dị nguyên là sữa bò.
• Xét nghiệm định lượng IgE máu đặc hiệu với các protein sữa bò.
• xét nghiệm tìm dị ứng nguyên trong máu (có dị ứng nguyên là sữa bò).
• Test ăn kiêng/ cho ăn lại: Cho trẻ ngưng dùng sữa bò và các chế phẩm từ sữa bò. Sau 2-4 tuần, nếu triệu chứng dị ứng không còn thì cho trẻ ăn lại sữa bò và theo dõi bé có xuất hiện lại triệu chứng hay không.
• Test kích thích đường miệng: Cho trẻ dùng với số lượng sữa bò tăng dần lần lượt là 1-3-5-10-15-25-50-100 ml mỗi 20-30 phút. Đây là tiêu chuẩn vàng để đánh giá dị ứng sữa bò nhưng cần phải được thực hiện tại cơ sở y tế có đầy đủ điều kiện cấp cứu tại chỗ khi cần thiết.

Điều trị

Sau khi có kết quả thăm khám, bác sĩ lựa chọn và lên phác đồ điều trị cho từng trường hợp cụ thể. Các phương pháp điều trị trẻ sơ sinh dị ứng đạm sữa bò thường được sử dụng gồm:

• Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn: Các protein trong đạm sữa bò có thể được chuyển hóa và truyền vào cơ thể trẻ thông qua sữa, khiến trẻ bị dị ứng. Do đó, nếu trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị dị ứng đạm sữa bò, mẹ nên cắt bỏ sữa, bơ, pho mát, sữa chua, kem... cũng như các phế phẩm khác từ sữa bò. Nếu mẹ có sử dụng một số sữa công thức khác, mẹ nên chú ý đọc kỹ bảng thành phần dinh dưỡng, từ đó, lựa chọn loại sữa phù hợp.
• Nếu không thể nuôi con bằng sữa mẹ, mẹ có thể cho con dùng sữa thủy phân toàn phần: Nghiên cứu cho thấy có khoảng 90% trẻ sơ sinh bị dị ứng đạm sữa bò có thể tiêu thụ được sữa công thức thủy phân toàn phần. Đây là loại sữa được làm từ sữa bò với thành phần dinh dưỡng giống với các loại sữa công thức khác nhưng được chia nhỏ nhằm hạn chế khả năng nhận diện protein này của hệ thống miễn dịch.
• Cho trẻ sử dụng sữa thủy phân acid amin: Loại sữa này được chỉ định sử dụng khi trẻ không đáp ứng với sữa thủy phân hoàn toàn, thậm chí có các triệu chứng nghiêm trọng, sốc phản vệ.

Lưu ý, trẻ dị ứng với đạm sữa bò thì có thể dị ứng chéo với đạm sữa dê, sữa cừu, đạm đậu nành... Vì vậy không khuyến cáo điều trị bằng cách đổi sang loại sữa chứa đạm nguyên vẹn khác như sữa dê hay sữa đậu nành, sữa gạo không thủy phân.

Chăm sóc

Kiêng sữa bò và các chế phẩm từ sữa bò là việc làm ưu tiên hàng đầu ngay sau khi có kết quả chẩn đoán trẻ bị dị ứng đạm sữa bò. Đối với trẻ còn nhỏ, cách tốt nhất để phòng ngừa dị ứng đạm sữa bò là nuôi con bằng sữa mẹ. Với bé dưới 12 tháng tuổi dùng sữa là thức ăn chính, nếu sữa mẹ không đáp ứng đủ nhu cầu của bé thì có thể sử dụng thêm sữa công thức chứa đạm thủy phân tích cực từ 2 đến 4 tuần.
Đối với người mẹ, nếu bé bị dị ứng đạm sữa bò và vẫn đang còn bú mẹ thì mẹ cần kiểm soát những thực phẩm ăn uống hằng ngày. Sữa bò vẫn có nguy cơ xuất hiện trong thành phần các sản phẩm khác.
Dị ứng đạm sữa bò thường mang tính chất tạm thời, trẻ có thể khỏi bệnh hoàn toàn từ 1 đến 4 tuổi. Khi đó, mẹ có thể cho trẻ thử dùng lại các sản phẩm dinh dưỡng chứa đạm sữa bò nguyên vẹn. Nếu không thấy phản ứng nào xảy ra, bé có thể bắt đầu lại chế độ ăn bình thường với sữa bò và những chế phẩm từ sữa. Nếu con vẫn xuất hiện triệu chứng dị ứng sữa bò thì ba mẹ nên tiếp tục duy trì cho con dùng sữa công thức thủy phân toàn phần ít nhất từ 6-12 tháng.
Những trẻ bị dị ứng đạm sữa bò cũng thường được khuyến cáo tránh sử dụng các loại sữa động vật khác, ví dụ đạm sữa dê cũng có thành phần tương tự như đạm sữa bò. Vì thế, bố mẹ không nên tự ý cho con dùng các sản phẩm sữa thay thế. Khi nghi ngờ bé bị dị ứng đạm sữa bò, phụ huynh nên đưa trẻ đến cơ sở y tế uy tín để làm xét nghiệm và chẩn đoán chính xác, từ đó bác sĩ sẽ đưa ra cách xử trí hiệu quả.

Phòng ngừa

Nuôi con bằng sữa mẹ: Phương pháp bảo vệ trẻ khỏi bị dị ứng đạm sữa bò chính là nuôi con bằng sữa mẹ. Đây là lựa chọn tốt nhất cho trẻ, đồng thời sữa mẹ cũng bảo vệ tốt nhất cho trẻ tránh khỏi các nguy cơ dị ứng thức ăn. Sữa mẹ có thành phần đạm từ người mẹ mà bé có thể dung nạp tốt nhất. Ngoài ra, sữa mẹ còn có những thành phần giúp bảo vệ cho hệ tiêu hóa non nớt của trẻ trước các chất lạ như đạm có nguồn gốc từ thực phẩm.
Sữa công thức có đạm thủy phân toàn phần: Đối với những người không lựa chọn hoặc không có khả năng nuôi con bằng sữa mẹ và trẻ cũng thuộc nhóm có cơ địa dị ứng, nên cho trẻ sử dụng những loại sữa công thức có đạm thủy phân toàn phần để ngăn chặn tối đa dị ứng đạm sữa bò ở trẻ.
Khi trẻ có những dấu hiệu của dị ứng đạm sữa bò, nên đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế hoặc trung tâm dinh dưỡng uy tín để được xét nghiệm và chẩn đoán xác định tình trạng mắc chứng dị ứng đạm sữa bò, từ đó có hướng xử lý chính xác với dị ứng ở trẻ.