Dị ứng thực phẩm và không dung nạp thực phẩm là hai tình trạng thường gặp trong đời sống. Bệnh có thể gây ra các triệu chứng tiêu hóa như buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy... Tuy nhiên, mức độ nguy hiểm và cách điều trị khác nhau nên việc phân biệt dị ứng thực phẩm và không dung nạp thực phẩm khá quan trọng.

Bác sĩ, Tiến sĩ Vũ Trường Khanh, Trưởng khoa Tiêu hóa - Gan mật - Tụy, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết, sự khác biệt lớn nhất giữa dị ứng thực phẩm và không dung nạp thực phẩm là hệ thống cơ thể phụ trách phản ứng. Nếu như hệ thống miễn dịch chịu trách nhiệm về quá trình gây dị ứng thực phẩm thì hệ thống tiêu hóa chịu trách nhiệm về phản ứng không dung nạp thực phẩm.

Triệu chứng

Dị ứng thực phẩm xảy ra khi hệ thống miễn dịch nhầm lẫn protein trong một số loại thực phẩm là có hại, tạo ra phản ứng miễn dịch quá mức. Nếu ăn phải thực phẩm gây dị ứng, hệ thống miễn dịch tạo ra kháng thể immunoglobulin E (IgE) chống lại chất gây dị ứng, kích hoạt các tế bào miễn dịch trong máu giải phóng histamin (một chất có liên quan mật thiết tới tình trạng sốc phản vệ, phản ứng viêm, dị ứng, dẫn truyền thần kinh và sự bài tiết dịch vị). Ngoài nôn mửa, tiêu chảy, dị ứng thực phẩm còn gây ra các triệu chứng như nổi mẩn đỏ, phát ban; ngứa và sưng đỏ môi, miệng, lưỡi, cổ họng, mặt; sưng vùng da quanh mắt.

Một số trường hợp sốc phản vệ do dị ứng thực phẩm. Lúc này người bệnh có thể xuất hiện thêm các triệu chứng như đau bụng, buồn nôn hoặc nôn, chóng mặt, khó thở, tức ngực, sưng môi miệng, lưỡi; cảm giác nghẹn ở cổ họng; tim đập nhanh; huyết áp thấp; mất ý thức.

Khác với trường hợp dị ứng, không dung nạp thực phẩm không liên quan đến hệ thống miễn dịch hay giải phóng histamin. Đây là tình trạng đường ruột nhạy cảm với một số loại thực phẩm và không thể tiêu hóa chúng. Do những người không dung nạp thực phẩm không tạo ra đủ lượng enzym mà hệ tiêu hóa cần để phân hủy thực phẩm hoặc tăng nhạy cảm với một chất hóa học nào đó. Các triệu chứng của bệnh chủ yếu biểu hiện trên đường tiêu hóa như đầy hơi, đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy. Người bệnh có thể kèm theo chuột rút, đau đầu, hồi hộp khó chịu.

Mức độ ảnh hưởng

Theo bác sĩ Khanh, không dung nạp thực phẩm thường không gây ra phản ứng dữ dội như dị ứng thực phẩm, các triệu chứng thường diễn ra từ từ, thậm chí sau khi ăn từ nhiều giờ cho đến vài ngày. Tuy nhiên, không dung nạp thực phẩm không nguy hiểm nhưng lại có xu hướng kéo dài suốt đời. Người gặp tình trạng này đôi khi có thể ăn một lượng nhỏ thức ăn mà không xuất hiện các triệu chứng.

Ngược lại, tình trạng dị ứng thường xảy ra đột ngột, ngay lập tức hoặc chỉ trong vài phút sau khi ăn. Dị ứng thực phẩm gây hậu quả nghiêm trọng, kéo dài và thường xuất hiện nhiều ở lứa tuổi thanh thiếu niên, sau đó dần thuyên giảm khi trưởng thành. Ngay cả khi ăn một lượng thực phẩm rất nhỏ, người bệnh cũng có thể bị sốc phản vệ, đe dọa tính mạng. Do vậy, nếu bị dị ứng, bạn cần ngừng ăn thực phẩm đó.

Nhóm thực phẩm cần tránh

Một số loại thực phẩm gây dị ứng phổ biến như ngũ cốc chứa gluten; động vật giáp xác (tôm, cua,...) và các sản phẩm từ giáp xác; trứng và các sản phẩm từ trứng; cá; sữa và các chế phẩm từ sữa, vừng (mè)...

Nhóm thực phẩm không dung nạp phổ biến gồm đường lactose có trong sữa và các chế phẩm từ sữa; gluten - một loại protein có trong lúa mì và lúa mạch. Thực phẩm có chứa fructose - loại đường đơn có nhiều trong các loại quả và mật ong, có thể gây không dung nạp. Một số thực phẩm hay đồ uống có cafein cũng có thể gây không dung nạp. Một số người không dung nạp với chất bảo quản thức ăn như nitrat hoặc sulfit có trong thức ăn đã qua chế biến như thịt....

Chẩn đoán

Theo Tiến sĩ Khanh, dị ứng và không dung nạp thực phẩm rất dễ nhầm lẫn. Một số trường hợp bác sĩ cần kết hợp thăm khám, làm các xét nghiệm và theo dõi các bữa ăn để xác định nguyên nhân và loại thực phẩm cần tránh. Chẳng hạn với chứng không dung nạp lactose, bác sĩ có thể chỉ định làm xét nghiệm hơi thở hydro để đánh giá. Trong khi đó, không dung nạp gluten hay fructose không có xét nghiệm về độ nhạy cảm nên cần theo dõi các triệu chứng qua các bữa ăn. Đối với dị ứng thực phẩm, người bệnh có thể được chỉ định làm thêm các xét nghiệm dị ứng, xét nghiệm máu, kiểm tra test da, thử thách thực phẩm...

Dị ứng và không dung nạp thực phẩm đều ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, do vậy, người bệnh không nên chủ quan. Khi có dấu hiệu đau bụng, tiêu chảy, giảm cân nhanh không rõ nguyên nhân hoặc có phản ứng nghiêm trọng với một loại thực phẩm nào đó, người bệnh nên đi khám ngay. Những người bị dị ứng có nguy cơ cao sốc phản vệ như người trong độ tuổi thanh thiếu niên, từng phản ứng phản vệ với chất gây dị ứng trong quá khứ, mắc bệnh hen suyễn, dị ứng với đậu phộng...

Trịnh Mai