Từ cuối tháng 12/2024 đến hết tháng 11/2025, cả nước ghi nhận 95 ca nhiễm não mô cầu, tăng 74 ca so với cùng kỳ năm ngoái, ít nhất 3 trường hợp tử vong. Bệnh được xếp vào nhóm truyền nhiễm nhóm B, có khả năng lây lan nhanh và gây tử vong tới 50% nếu không điều trị kịp thời. Bác sĩ Huỳnh Trần An Khương, Chuyên viên Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC, cho biết có 5 sự thật về bệnh não mô cầu có thể nhiều người chưa biết như sau:
Thanh niên nguy kịch vì nhiễm não mô cầu hồi được điều trị tích cực hồi tháng 4. Ảnh: Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương
5-25% người trong cộng đồng mang vi khuẩn
Theo Sở Y tế TP HCM, não mô cầu có thể lây nhiễm vào cơ thể nhưng không biểu hiện triệu chứng. Tỷ lệ này cao hơn tại khu vực ổ dịch.
Vi khuẩn lây qua đường hô hấp, gồm hít phải các giọt bắn dịch tiết mũi họng chứa vi khuẩn, tiếp xúc gần như hôn. Khi xâm nhập, não mô cầu tồn tại ở vùng hầu họng, có thể nhân lên khi sức đề kháng suy giảm, gây viêm màng não hoặc nhiễm khuẩn huyết. Vi khuẩn gây ra hai thể bệnh chính là viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết hoặc có thể kết hợp cả hai khiến bệnh nhân rơi vào nguy kịch.
4 nhóm đối tượng nguy cơ cao
Trẻ dưới 5 tuổi, thanh thiếu niên, người cao tuổi, người suy giảm miễn dịch (HIV, cắt lách) có nguy cơ cao. Thanh thiếu niên 14–24 tuổi vừa là nguồn mang trùng chủ yếu, vừa dễ mắc bệnh do sinh hoạt tập thể, dùng chung đồ uống, hút thuốc.
Một phân tích từ 89 nghiên cứu ở 28 quốc gia cho thấy tỷ lệ mang mầm bệnh đạt đỉnh 23,7% ở tuổi 19. Tương đương, cứ 5 thanh thiếu niên có 1 người mang mầm bệnh não mô cầu.
Dễ lây ở nơi đông người
Ký túc xá, trường học, nhà trọ... là nơi dễ lây lan do không gian kín, tiếp xúc gần. Thực tế đã ghi nhận nhiều ca tử vong và hàng chục người phải cách ly, điều trị dự phòng sau khi tiếp xúc gần.
Việt Nam đã ghi nhận nhiều trường hợp lây nhiễm não mô cầu khi ở nơi đông người. Tháng 2 năm nay, một quân nhân 24 tuổi ở Bắc Ninh, được chẩn đoán tử vong do não mô cầu, điều tra dịch tễ phát hiện 7 người tiếp xúc gần dương tính, phải cách ly, điều trị dự phòng. Tháng 12, một phạm nhân 33 tuổi ở Thanh Hóa tử vong do nhiễm não mô cầu, 21 người tiếp xúc gần phải điều trị dự phòng.
Tử ban do bệnh não mô cầu, không mất khi ấn ly trong suốt vào. Ảnh: Meningitis Research Foundation
Dấu hiệu nhận biết
Trong 8 giờ đầu, triệu chứng mơ hồ: sốt, đau đầu, viêm họng, buồn nôn. Từ giờ thứ 9-15 xuất hiện tử ban, lạnh tay chân, cứng cổ. Sau 16-24 giờ có thể co giật, mê sảng, tử vong.
Tử ban đặc trưng không mất khi ấn vật trong suốt như ly thủy tinh lên da. Da càng sẫm màu thì càng khó phát hiện phát ban nhiễm trùng huyết, người nhà có thể kiểm tra các vùng sáng màu hơn như lòng bàn tay và lòng bàn chân hoặc nhìn vào bên trong mí mắt và vòm miệng.
Ở trẻ nhỏ, dấu hiệu thường không điển hình. Nếu trẻ có các dấu hiệu như quấy khóc, thóp phồng, li bì, khó đánh thức, cần đưa ngay đến cơ sở y tế uy tín.
Di chứng do não mô cầu
Khoảng 20% bệnh nhân sống sót chịu di chứng: đoạn chi, sẹo da, giảm thị lực, thính lực, động kinh, suy thận. Bệnh còn ảnh hưởng lâu dài đến tâm lý người bệnh và cả người chăm sóc. Một nghiên cứu ở Anh trên gia đình có người mắc bệnh não mô cầu sau 3 tháng xuất viện, cho thấy 38% người chăm sóc có nguy cơ cao mắc rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD), 43% bà mẹ có nguy cơ bị rối loạn tâm thần.
Thanh niên tiêm vaccine não mô cầu tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC. Ảnh: Diệu Thuần
Cách phòng bệnh
Hiện nay, bệnh do não mô cầu có thể phòng ngừa nhờ vaccine, với 5 loại giúp phòng các nhóm huyết thanh não mô cầu thường gây bệnh trên người gồm A, B, C, Y, W-135. Cụ thể:
Vaccine nhóm B: tiêm cho trẻ từ 2 tháng đến người lớn 50 tuổi.
Vaccine nhóm B và C: tiêm từ 6 tháng đến 45 tuổi.
Vaccine nhóm A, C, Y, W-135: loại sớm nhất tiêm từ 6 tuần tuổi, người lớn không giới hạn độ tuổi cũng đã có vaccine phòng ngừa.
Bác sĩ Khương khuyến cáo cần phối hợp tiêm phòng đầy đủ các nhóm vaccine, để bảo vệ rộng. Ngoài ra, mỗi người nên giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên, che miệng khi ho, đeo khẩu trang nơi đông người, ăn uống đủ chất, ngủ đủ giấc, tránh căng thẳng và không dùng chung vật dụng cá nhân.
Hoa Lan