Steve Witkoff, đặc phái viên của Mỹ tại Trung Đông, hôm 1/8 đến thăm một địa điểm phân phát hàng viện trợ gây tranh cãi do Mỹ hậu thuẫn ở Gaza. Đây là một trong ba địa điểm mà hàng trăm người Palestine đã thiệt mạng những tuần gần đây khi cố gắng tiếp cận nguồn thực phẩm khan hiếm.
Ông Witkoff cho biết đã dành năm giờ ở Gaza để hiểu rõ hơn về tình hình nhân đạo tại vùng đất này và báo cáo lại cho Tổng thống Donald Trump. Trước đó trong tuần, Tổng thống Mỹ từng nói có "nạn đói thật sự" ở Gaza, mâu thuẫn với tuyên bố của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu.
"Tôi đã nói chuyện với Steve Witkoff. Ông ấy đã có một cuộc gặp tuyệt vời với rất nhiều người, và chủ đề chính là về vấn đề thực phẩm", ông Trump nói vào tối 1/8. "Ông ấy cũng có một vài cuộc trò chuyện khác mà tôi sẽ kể cho các bạn sau, nhưng ông ấy đã có một cuộc gặp về việc cung cấp lương thực cho người dân, và đó là điều chúng tôi muốn."
Sau hơn 20 tháng, chiến dịch của Israel nhằm trả đũa nhóm vũ trang Hamas ở Gaza đã khiến dải đất hẹp ven Địa Trung Hải thiệt hại nặng nề. Hơn 60.200 người Palestine thiệt mạng, khoảng 147.000 người bị thương. Hình ảnh vệ tinh cho thấy gần 70% số công trình ở Gaza bị san phẳng hoặc hư hại.
Liên Hợp Quốc cho biết Gaza đã đủ hai trong ba tiêu chí để tuyên bố nạn đói, gồm mức tiêu thụ lương thực giảm mạnh và tỷ lệ suy dinh dưỡng cấp tính tăng. Tiêu chí tử vong do suy dinh dưỡng chưa rõ ràng, nhưng ngày càng có nhiều hình ảnh thể hiện điều này.
Tình hình nghiêm trọng đến mức sau nhiều lần né tránh, Tổng thống Trump cũng đã thừa nhận Gaza đang đối mặt nạn đói. "Đó là nạn đói thực sự, tôi đã nhìn thấy và bạn không giả mạo nó được", ông nói với các phóng viên ở Scotland ngày 28/7. "Do đó, chúng tôi sẽ tham gia nhiều hơn vào vấn đề".
Tuy nhiên, theo giới quan sát, thảm cảnh ở Gaza là bài toán khó với ông Trump, bởi Washington có thể bị coi là "tiếp tay" nếu không hành động, nhưng lại đối mặt nguy cơ rạn nứt quan hệ với Israel nếu can thiệp quá mạnh.
Tổng thống Mỹ Donald Trump trả lời truyền thông ở Turnberry, Scotland, ngày 28/7. Ảnh: AP
Israel là đồng minh quan trọng của Mỹ ở Trung Đông. Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, tổ chức có trụ sở ở Washington, tháng 11/2024 ước tính Israel đã nhận tổng cộng khoảng 310 tỷ USD viện trợ quân sự và kinh tế từ Mỹ kể từ năm 1948.
Mỹ ủng hộ Israel khi xung đột giữa Tel Aviv và Hamas bùng phát tháng 10/2023. Tuy nhiên, chiến dịch kéo dài của Israel đã dẫn đến khủng hoảng nhân đạo tại Gaza, khiến tổng thống Mỹ khi đó là Joe Biden đối mặt câu hỏi có nên tiếp tục duy trì lập trường này hay không.
Ông Biden sau đó chỉ chọn liên tục gây sức ép để Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tạo điều kiện cho hàng viện trợ vào Gaza và thiết lập một cầu cảng để tiếp tế cho dải đất, tránh gây bất đồng quá lớn giữa Washington và Tel Aviv.
Các quan chức Mỹ khi đó nói một lý do là Hamas thường chọn lập trường cứng rắn hơn trong đàm phán ngừng bắn nếu nhóm thấy quan hệ Mỹ - Israel có dấu hiệu rạn nứt.
Lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hamas nửa cuối tháng 1 giúp cải thiện tình hình, nhờ các đoàn xe chở hàng viện trợ của Liên Hợp Quốc vào dải đất. Nhưng Israel đầu tháng 3 quyết định siết phong tỏa, ngừng mọi hoạt động viện trợ cho Gaza, nhằm gây áp lực buộc Hamas phải trả con tin.
Những động thái này đã đẩy Gaza vào tình trạng tuyệt vọng như hiện tại. Giới chức Israel phủ nhận trách nhiệm về tình trạng thiếu lương thực ở dải đất, cho rằng vấn đề đã bị thổi phồng và do Hamas gây ra. Nhóm vũ trang bác bỏ cáo buộc.
Trong khi đó, kết quả thăm dò cho thấy người Mỹ đã giảm đáng kể ủng hộ cho chiến dịch của Israel. Các quan điểm nghiêng về người Palestine xuất hiện nhiều hơn, ngay cả trong nội bộ đảng Cộng hòa. Bà Marjorie Taylor Greene, một đồng minh thân cận của ông Trump, ngày 28/7 trở thành nghị sĩ Cộng hòa đầu tiên gọi cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Gaza là "diệt chủng".
Tương tự người tiền nhiệm, ông Trump có ít lựa chọn. Ngay cả khi Hamas là trở ngại thực sự, Mỹ cũng không có đòn bẩy nào để tác động đến nhóm vũ trang. Phương án khả thi nhất của Tổng thống Mỹ lúc này vẫn là gây sức ép để Israel hành động nhiều hơn, như mở đường và bảo vệ các đoàn xe cứu trợ.
Đây có thể là lý do ông Trump cử Witkoff đến Israel và Gaza, chỉ vài ngày sau khi ông rút đặc phái viên này khỏi các cuộc đàm phán ngừng bắn giữa Israel và Hamas, truyền thông Mỹ nhận định. Sau chuyến thăm Gaza, ông Witkoff dự kiến báo cáo để Tổng thống Trump "phê chuẩn một kế hoạch cứu trợ cho khu vực".
The Atlantic dẫn lời hai quan chức Mỹ nói ông Trump bắt đầu tin rằng ông Netanyahu đã đạt mục tiêu chiến sự và đang tìm cách kéo dài xung đột ở Gaza vì mục đích chính trị. Điều này trái ngược với mong muốn chấm dứt chiến sự của ông chủ Nhà Trắng.
Nhưng ông Trump chưa chuyển sự bất bình này thành thay đổi trong chính sách đối ngoại. Tổng thống Mỹ vẫn đổ lỗi Hamas khiến đàm phán ngừng bắn sụp đổ. Mỹ cũng không gây sức ép bằng cách sẽ công nhận Nhà nước Palestine nếu Israel không cải thiện tình hình ở Gaza, như Anh, Pháp, Canada đang thực hiện.
Một quan chức Mỹ nhấn mạnh ông Trump và ông Netanyahu "không có rạn nứt nào đáng kể" và Tổng thống Mỹ sắp cạn kiên nhẫn với Hamas, không phải với lãnh đạo Israel.
Giới chức Israel cũng đang tìm cách truyền thông điệp rằng nước này là "tài sản chiến lược" trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Bộ trưởng Các vấn đề Chiến lược Israel Ron Dermer lập luận rằng vai trò của Israel với an ninh quốc gia Mỹ sẽ "ngày càng tăng lên" khi Washington muốn giảm bớt hiện diện tại Trung Đông để dồn nguồn lực vào cạnh tranh với đối thủ khác.
Phân phát lương thực tại Khan Younis, miền nam Dải Gaza, ngày 22/7. Ảnh: AFP
Theo Aaron David Miller, nhà đàm phán kỳ cựu về vấn đề Trung Đông từng làm việc cho nhiều ngoại trưởng Mỹ, với thực tế một cuộc chiến đã kéo dài gần hai năm, viễn cảnh về một chiến thắng hoàn toàn hay thỏa thuận toàn diện đều có vẻ phi thực tế.
"Kịch bản khả thi hơn lúc này là ông Trump cùng cố vấn Witkoff sẽ tìm cách đạt được một thỏa thuận tạm thời, cho phép tăng thêm viện trợ nhân đạo, và có thể khiến Hamas thả thêm con tin", ông Miller trả lời The New Yorker.
Giới quan sát cho rằng một giải pháp về dài hạn có thể đòi hỏi Mỹ dùng khoản viện trợ quân sự cung cấp cho Israel hàng năm để gây sức ép với chính quyền ông Netanyahu. Từ đó, Washington có thể thúc đẩy Thủ tướng Israel chấp nhận lệnh ngừng bắn với các điều khoản không hoàn toàn như ý muốn của Tel Aviv.
Như Tâm (Theo NBC News, Atlantic, Reuters)