Sau 5 ngày giao tranh căng thẳng và khiến hàng chục người thiệt mạng ở cả hai bên, Thái Lan và Campuchia ngày 28/7 nhất trí ngừng bắn từ 0h ngày 29/7. Thỏa thuận được Malaysia, nước đang giữ chức chủ tịch luân phiên của ASEAN, làm trung gian, cùng với sự góp sức của Mỹ và Trung Quốc.
Các cuộc đàm phán sau đó giữa phái đoàn quân đội hai nước đã nhất trí lực lượng hai bên giữ nguyên hiện trạng, không triển khai hoặc điều động thêm binh sĩ, khí tài tới biên giới. Quân đội Malaysia cũng thông báo sẽ thành lập hai nhóm giám sát tại Campuchia và Thái Lan để đảm bảo hai nước thực thi lệnh ngừng bắn.
Tuy nhiên, giới chuyên gia chỉ ra rằng lệnh ngừng bắn này chỉ đóng băng xung đột và buộc lực lượng quân sự hai nước giữ nguyên hiện trạng, mà chưa đề cập đến nguyên nhân gốc rễ của xung đột là vấn đề tranh chấp biên giới có lịch sử lâu dài giữa Campuchia và Thái Lan.
"Bất đồng giữa Campuchia và Thái Lan đã tồn tại từ lâu, đó là lý do lệnh ngừng bắn khá mong manh và cần có sự giám sát của bên thứ ba nhằm đảm bảo việc thực thi", giáo sư Thitinan Pongsudhirak, nhà khoa học chính trị tại Đại học Chulalongkorn ở Bangkok, nói.
Thái Lan triển khai thiết giáp đến tỉnh Buri Ram ngày 25/7. Ảnh: AFP
Hơn một thế kỷ qua, Thái Lan và Campuchia đã tranh chấp chủ quyền đối với khu vực đền Preah Vihear và một số địa điểm tôn giáo khác dọc biên giới.
Đụng độ giữa Campuchia và Thái Lan bùng phát gần đền Ta Moan Thom sáng 24/7, sau đó lan sang các khu vực khác dọc biên giới hai nước. Đây là cuộc giao tranh nghiêm trọng nhất giữa hai nước láng giềng trong hơn 10 năm qua, khiến ít nhất 38 người chết và sơ tán bắt buộc khoảng 300.000 dân ở cả hai bên.
Câu hỏi mà nhiều người quan tâm hiện tại là hai nước láng giềng sẽ nỗ lực duy trì lệnh ngừng bắn thế nào, khi đối mặt với nhiều thách thức.
Derek Grossman, giáo sư khoa học chính trị và quan hệ quốc tế tại Đại học Nam California ở Mỹ, cho rằng Thái Lan và Campuchia có động lực mạnh mẽ để tuân thủ thỏa thuận. Ông giải thích cả hai nước đều muốn tránh thiệt hại về người và tài sản, những điều có thể châm ngòi cho bất ổn chính trị trong nước.
Hai bên cũng không muốn đối mặt nguy cơ bị áp lệnh trừng phạt kinh tế, sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ không đàm phán thuế quan nếu xung đột Campuchia - Thái Lan chưa chấm dứt. Trung Quốc, đối tác kinh tế quan trọng với cả Campuchia và Thái Lan, cũng đã đẩy đàm phán ngừng bắn.
Chuyên gia này thêm rằng lịch sử cũng cho thấy dù xảy ra một số lần đụng độ, hai nước láng giềng chưa từng để xung đột biên giới leo thang thành chiến tranh lớn.
Tuy nhiên, giới quan sát cảnh báo giống như hầu hết lệnh ngừng bắn trong các cuộc xung đột, thỏa thuận giữa Thái Lan và Campuchia cũng đối mặt với những thách thức và nguy cơ đổ vỡ, khi tranh chấp biên giới chưa được giải quyết triệt để.
Quân đội Thái Lan hôm nay cáo buộc lực lượng Campuchia "nổ súng, thậm chí sử dụng vũ khí như súng cối" để tập kích các vị trí của Thái Lan tại một số địa điểm gần biên giới thuộc tỉnh Si Sa Ket. Campuchia bác bỏ cáo buộc này.
Đây là lần thứ hai Thái Lan cho rằng Campuchia vi phạm lệnh ngừng bắn trong hai ngày. Giới chức nước này cảnh báo "sẽ quyết liệt thực hiện các biện pháp cần thiết để bảo vệ chủ quyền và đảm bảo an toàn cho công dân Thái Lan nếu các hoạt động vi phạm tiếp diễn".
Những cáo buộc như vậy có thể tiếp tục xuất hiện trong những ngày tới, thử thách lòng kiên nhẫn của cả hai bên, khi bất đồng về đền Preah Vihear và các đền tranh chấp khác vẫn tiếp diễn, theo ông Grossman.
Joanne Lin, nghiên cứu viên cấp cao tại Viện ISEAS - Yusof Ishak, cho rằng rủi ro lớn nhất với lệnh ngừng bắn là sự ngờ vực lẫn nhau và khả năng xảy ra hiểu lầm ở các khu vực tranh chấp biên giới.
Ilango Karuppannan, đại sứ Malaysia đã nghỉ hưu, có chung quan điểm rằng giao tranh có thể tái bùng phát chỉ vì những hành động bột phát của một vài cá nhân ở thực địa. "Đôi khi, một người lính có thể chỉ muốn trả thù cho cái chết của bạn bè mình", ông nói.
Vị trí các đền tranh chấp giữa Campuchia và Thái Lan. Đồ họa: CNA
Chong Ja Ian, phó giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore, cũng lưu ý rằng cộng đồng quốc tế chưa triển khai được cơ chế nào có thể kiềm chế hành vi của hai bên, ngoại trừ hai nhóm giám sát mà Malaysia sắp thành lập. "Không khí căng thẳng, nóng giận và thù địch vẫn còn cao", ông nói.
Ou Vik, người sáng lập tổ chức tư vấn Future Forum của Campuchia, cho biết mục tiêu của bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải là thiết lập hòa bình lâu dài giữa Campuchia và Thái Lan, thay vì đóng băng xung đột.
"Một lệnh ngừng bắn có thể đạt được nhanh chóng, nhưng hòa bình thì không dễ. Tình hình dọc khu vực biên giới sẽ có thể tiếp tục bất ổn và để đảm bảo điều gì đó lâu dài, sẽ cần thời gian", Virak nói.
Ngoài việc lập nhóm giám sát lệnh ngừng bắn, một số chuyên gia tin rằng hai bên cũng cần có những bước đi tiếp theo để đảm bảo tương lai yên bình cho vùng biên giới.
"Hai bên cần rút quân ra xa nhau để tránh leo thang và tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán giải quyết tranh chấp tiếp theo", ông Chong nói.
Chuyên gia này thêm rằng ASEAN có thể đóng vai trò tích cực hơn bằng cách cử các quan sát viên để giám sát tiến trình rút quân khỏi biên giới theo từng giai đoạn, cũng như cung cấp thông tin minh bạch giúp hai thành viên Thái Lan, Campuchia tránh hiểu lầm hoặc tính toán sai.
Malaysia cũng có thể xúc tiến thêm các cuộc đàm phán sâu hơn giữa Thái Lan và Campuchia, giúp hai nước có thể giải quyết bất đồng về vấn đề biên giới và tạo dựng quan hệ ổn định, theo ông Chong.
Giáo sư Grossman cho hay điều quan trọng là Thái Lan và Campuchia phải đạt được thỏa thuận phân định biên giới, xác định rõ chủ quyền đền Preah Vihear và quyền tiếp cận địa điểm này đối với công dân mỗi nước.
"Nếu không, hai bên cần duy trì các cuộc tham vấn thường xuyên để đảm bảo không xuất hiện hiểu lầm hay nhận thức sai lệch về khu vực tranh chấp, những điều có thể vô tình dẫn tới căng thẳng biên giới và thậm chí khiến tình hình leo thang", ông nói.
Thùy Lâm (Theo Foreign Policy, CNA, Nation)