Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 4/8 viết trên mạng xã hội Truth Social rằng Ấn Độ "mua rất nhiều dầu Nga" và còn bán lại phần lớn ra thị trường mở để thu lợi mà không quan tâm đến cuộc xung đột Ukraine.
"Vì vậy, tôi sẽ tăng đáng kể mức thuế mà Ấn Độ phải trả cho Mỹ", ông tuyên bố, nhưng không nêu rõ sẽ tăng bao nhiêu. Tuần trước, ông thông báo áp thuế 25% với hàng nhập khẩu từ Ấn Độ và nhấn mạnh nền kinh tế lớn thứ năm thế giới cũng sẽ phải chịu thêm một khoản phạt chưa xác định vì vẫn làm ăn với Nga.
"Tôi không quan tâm Ấn Độ làm gì với Nga. Họ có thể cùng nhau kéo nền kinh tế trì trệ của mình sụp đổ và tôi chẳng bận tâm điều đó", Tổng thống Trump cho biết hồi cuối tháng 7.
Những bình luận mới của ông Trump cho thấy sự thay đổi mạnh mẽ trong quan điểm của ông với Ấn Độ so với trước đây. Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump năm 2020 tới thăm Ấn Độ, khẳng định "Mỹ yêu Ấn Độ, Mỹ tôn trọng Ấn Độ".
"Chúng tôi sẽ nhớ mãi sự hiếu khách tuyệt vời này. Từ ngày này trở đi, Ấn Độ sẽ luôn giữ một vị trí đặc biệt trong trái tim chúng tôi", ông Trump nói trong tiếng hò reo của đám đông tại sân vận động Sardar Patel ở bang Ahmedabad, khi bà Melania ngồi kế bên.
Hồi tháng 2, sau khi trở lại nắm quyền nhiệm kỳ hai, ông Trump tiếp đón Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tại Nhà Trắng. Trong cuộc gặp, Tổng thống Mỹ ca ngợi lãnh đạo Ấn Độ là "nhà đàm phán giỏi" khi ông Modi lặp lại khẩu hiệu chiến dịch tranh cử của ông Trump và nói "muốn đưa Ấn Độ vĩ đại trở lại".
Các quan chức ở cả Washington và New Delhi đều từng kỳ vọng phát triển quan hệ song phương dựa trên mối quan hệ cá nhân tốt đẹp giữa ông Trump và ông Modi. Mike Waltz, cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ và hiện là ứng viên đại sứ Mỹ tại Liên Hợp Quốc, từng mô tả hợp tác Mỹ - Ấn là "mối quan hệ quan trọng nhất của thế kỷ 21".
Sau đó, Giám đốc Tình báo Quốc gia Tulsi Gabbard và Phó Tổng thống JD Vance cũng đã có các chuyến thăm cấp cao tới New Delhi nhằm tăng cường quan hệ song phương.
Ông Trump và ông Modi gặp nhau tại Nhà Trắng hồi tháng 2/2025. Ảnh: AFP
Tuy nhiên, sự nồng ấm đó dần nguội lạnh trong những tháng tiếp theo. Giới quan sát cho rằng những rạn nứt trong quan hệ hai nước đã xuất hiện khi Mỹ và Pakistan gần đây dần xích lại gần nhau, trong đó có cuộc gặp giữa ông Trump và Tư lệnh lục quân Pakistan Asim Munir hồi tháng 6.
"Ông Modi chắc hẳn rất không hài lòng với cuộc gặp đó", Manoj Joshi, thành viên Quỹ Nghiên cứu các nhà quan sát (ORF) tại Ấn Độ, nhận định.
Ấn Độ và Pakistan là hai láng giềng có mối quan hệ nhiều sóng gió. Hai nước hồi tháng 5 đụng độ ở vùng biên giới tranh chấp Kashmir, gây ra đợt giao tranh nghiêm trọng nhất giữa hai quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân ở Nam Á kể từ năm 1999.
Theo các quan chức giấu tên trong chính quyền Trump, Mỹ khi đó nhận được tin tình báo rằng Ấn Độ đã phóng tên lửa hành trình Brahmos để tấn công mục tiêu ở Pakistan. Washington cho rằng tên lửa Brahmos, được Ấn Độ hợp tác với Nga để sản xuất, có thể mang đầu đạn hạt nhân, dù New Delhi nói đó chỉ là vũ khí thông thường.
Lo ngại đụng độ vượt tầm kiểm soát nếu Pakistan cũng sử dụng kho vũ khí hạt nhân, ông Trump khuyến khích ông Vance cùng Ngoại trưởng Marco Rubio điện đàm với các đối tác để thảo luận về căng thẳng.
Sau vài ngày giao tranh, Ấn Độ và Pakistan cùng xác nhận đạt thỏa thuận ngừng bắn. Ông Trump ngày 10/5 tuyên bố trên mạng xã hội Truth Social rằng New Delhi và Islamabad đồng ý ngừng bắn "sau một đêm dài đàm phán do Mỹ làm trung gian". Một quan chức Nhà Trắng cho hay ông Trump đã tận dụng mối quan hệ với cả Ấn Độ và Pakistan để đảm bảo lệnh ngừng bắn.
Pakistan ghi nhận công lao cho ông Trump, nói rằng lãnh đạo Mỹ nên nhận được đề cử giải Nobel Hòa bình vì giúp ngăn chặn nguy cơ xảy ra chiến tranh hạt nhân Pakistan - Ấn Độ.
Trong khi đó, New Delhi chưa lần nào đề cập vai trò trung gian đàm phán của Washington. Ấn Độ thậm chí tỏ ra khó chịu với những tuyên bố của ông Trump và khẳng định không có cường quốc bên ngoài nào can thiệp vào lệnh ngừng bắn.
Giới quan sát cho hay việc Ấn Độ tuyên bố ông Trump đã thổi phồng vai trò của Mỹ trong thỏa thuận ngừng bắn với Pakistan đã khiến Tổng thống Mỹ tức giận. Ông nói với các trợ lý rằng thấy khó chịu với Thủ tướng Modi vì đã không cảm ơn ông, theo các nguồn tin.
Ông Trump còn gây thêm căng thẳng trong quan hệ với New Delhi khi đề nghị làm trung gian giải quyết tranh chấp Kashmir lâu nay giữa Ấn Độ và Pakistan.
"Điều đó khiến Ấn Độ khó chịu. Nước này lâu nay luôn bác bỏ ý tưởng mời bên thứ ba làm trung gian đàm phán, điều mà Pakistan mong muốn. Nếu chỉ có bài đăng ngày 10/5, quan hệ hai bên đã có thể phục hồi. Tuy nhiên, ông Trump đã nói nhiều lần về việc Mỹ giúp mang lại lệnh ngừng bắn", Lisa Curtis, cựu quan chức cấp cao của Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ và từng phụ trách chính sách Nam Á trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, cho hay.
Bên cạnh vấn đề Pakistan, mối quan hệ giữa Ấn Độ và Nga cũng khiến Mỹ khó chịu. Ấn Độ, vốn được Mỹ coi như đồng minh quan trọng ở Nam Á, lại ngày càng thắt chặt quan hệ với Nga. New Delhi mua dầu và vũ khí của Moskva, qua đó hỗ trợ nền kinh tế Nga vốn chịu nhiều sức ép trừng phạt từ phương Tây.
Tổng thống Nga Putin (phải) và Thủ tướng Ấn Độ Modi đi dạo trong dinh thự ở Novo-Ogaryovo, ngoại ô Moskva, ngày 8/7/2024. Ảnh: AFP
Khi ngày càng cứng rắn với Nga vì không chấm dứt xung đột ở Ukraine, ông Trump tuyên bố sẽ áp thuế quan lên các nước giao dịch với Moskva. Ông nói Ấn Độ sẽ phải "chịu hình phạt" vì tiếp tục mua hàng hóa của Nga.
Ấn Độ nhập khẩu lượng lớn thiết bị quân sự từ Nga. Trong giai đoạn 2006-2010, lượng nhập khẩu mặt hàng này từ Nga chiếm tới 82%. Dù gần đây đã tìm cách giảm phụ thuộc vào Moskva, Ấn Độ vẫn nhập khẩu 36% thiết bị quân sự từ Nga giai đoạn năm 2020-2024. Điều đó khiến Moskva tiếp tục là nhà cung cấp vũ khí lớn nhất của nước này, theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm.
Ngoài vũ khí, dầu khí cũng là vấn đề khiến Mỹ không hài lòng, khi ông Trump chỉ trích Ấn Độ "mua quá nhiều dầu Nga", giữa lúc nhiều nước phương Tây ngừng mua hoặc hạn chế nhập dầu Nga.
Ấn Độ là nhà nhập khẩu và tiêu thụ dầu lớn thứ ba thế giới, trong khi Nga là nhà cung cấp lớn nhất cho họ, chiếm khoảng 35% sản lượng. Nửa đầu năm nay, Ấn Độ nhập khẩu khoảng 1,75 triệu thùng dầu Nga mỗi ngày, tăng 1% so với cùng kỳ 2024, theo số liệu Reuters thu thập được.
"Đó chắc chắn là điểm gây khó chịu cho quan hệ của chúng tôi với Ấn Độ, dù không phải là điều khó chịu duy nhất. Trong khi còn rất nhiều nhà cung cấp khác, Ấn Độ vẫn tiếp tục mua quá nhiều từ Nga", Ngoại trưởng Rubio nói với Fox News tuần trước, thêm rằng điều này giúp Nga có thêm doanh thu và "tiếp tục cuộc chiến ở Ukraine".
Ashley Tellis, nhà nghiên cứu cấp cao tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, cho biết dù phản ứng của Mỹ đối với việc Ấn Độ mua dầu Nga không phải là nguyên nhân chính gây ra căng thẳng hiện tại giữa hai nước, nó "chắc chắn tạo ra nhiều vấn đề hơn với New Delhi".
Tại họp báo hôm 1/8, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Ấn Độ Randhir Jaiswal cho biết nước này có "mối quan hệ đối tác ổn định và lâu bền" với Nga. "Đối với nhu cầu nhập khẩu năng lượng, chúng tôi xem xét tính sẵn có của thị trường cũng như tình hình và bối cảnh toàn cầu", ông nói.
Những bế tắc về thỏa thuận thương mại giữa hai nước cũng là yếu tố khiến quan hệ Mỹ - Ấn Độ thêm nguội lạnh. Một số quan chức đương nhiệm và cựu quan chức cho biết ông Trump vô cùng thất vọng khi Mỹ và Ấn Độ không đạt tiến triển về thỏa thuận thương mại song phương.
Một điểm gây tranh cãi trong các cuộc đàm phán thuế quan là việc Mỹ thúc đẩy mở cửa thị trường nông nghiệp của Ấn Độ, lĩnh vực vốn sử dụng 40% lực lượng lao động của nước này.
Tuy nhiên, việc mở cửa lĩnh vực vốn được New Delhi bảo hộ lâu nay sẽ khiến nông dân Ấn Độ phẫn nộ. Đây vốn là nhóm cử tri có tầm ảnh hưởng lớn và làm phật lòng nhóm này có thể gây rủi ro chính trị nghiêm trọng cho ông Modi. Năm 2021, ông từng phải từ bỏ nỗ lực bãi bỏ quy định về nông nghiệp sau khi đối mặt với các cuộc biểu tình của nông dân toàn quốc.
Ông Trump đã chỉ trích các rào cản thương mại của Ấn Độ là "gây căng thẳng và khó chịu". Mức thuế mà chính phủ Mỹ áp với Ấn Độ từ ngày 30/7 là 25%, chỉ thấp hơn 1% so với mức thuế "ngày giải phóng" công bố hồi tháng 4. Trong khi đó, mức thuế mà Mỹ áp với Pakistan là 19%.
Ấn Độ cho biết họ vẫn tập trung vào chương trình nghị sự thực chất mà hai nước đã cam kết, bày tỏ "tin tưởng mối quan hệ sẽ tiếp tục phát triển". Tuy nhiên, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Ấn Độ Jaiswal thừa nhận quan hệ Mỹ - Ấn đang "trải qua nhiều thay đổi và thách thức".
Thùy Lâm (Theo WSJ, FT)