Theo dự thảo luật, Nhà nước sẽ tập trung đầu tư có trọng điểm và khuyến khích các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, cũng như các tổ chức quốc tế, tham gia vào lĩnh vực năng lượng nguyên tử nhằm phục vụ phát triển kinh tế xã hội và điện hạt nhân. Chính sách này bao gồm chương trình nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, với ưu tiên nguồn lực cho công nghệ hạt nhân chiến lược. Các tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực này sẽ được hưởng các ưu đãi theo quy định của Chính phủ.
Dự luật bổ sung chính sách xã hội hóa, khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia xây dựng cơ sở nghiên cứu, ứng dụng năng lượng nguyên tử và bức xạ, đồng thời cho phép đầu tư theo hình thức đối tác công tư, vay vốn cho công trình hạ tầng và thiết bị bức xạ, thiết bị hạt nhân.
Tổ chức, cá nhân Việt Nam được hợp tác với tổ chức năng lượng nguyên tử quốc tế thành lập các phòng thí nghiệm chung; thuê, cho thuê tài sản và sử dụng tài sản vào mục đích kinh doanh, liên doanh, liên kết; tài trợ, viện trợ từ các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài.
Phó thủ tướng Lê Thành Long nhấn mạnh sự cần thiết sửa đổi luật sau 17 năm thi hành do nhiều bất cập và sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ hạt nhân. Dự luật bổ sung nhiều chính sách nhằm đẩy mạnh ứng dụng năng lượng nguyên tử phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng.
Các chính sách này cũng phù hợp quan điểm tại Nghị quyết 55/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Trong đó, Bộ Chính trị yêu cầu sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực đã được đào tạo về năng lượng hạt nhân đi đôi với đào tạo nâng cao và khẩn trương triển khai các cam kết quốc tế trong việc nghiên cứu ứng dụng năng lượng hạt nhân cho mục đích hòa bình.
Lò phản ứng tại nhà máy điện hạt nhân Three Mile Island ở Dauphin, Pennsylvania, Mỹ năm 2019. Ảnh: Constellation Energy
Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy đồng tình với chủ trương ưu tiên phát triển năng lượng hạt nhân. Tuy nhiên ông cho biết ủy ban đề nghị phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong nước, hướng tới sự tự chủ hoàn toàn để đáp ứng nhu cầu phát triển của ngành, đồng thời đẩy mạnh thăm dò và khai thác hiệu quả nguồn khoáng sản phóng xạ.
Ủy ban cũng đề nghị bổ sung vào dự luật các giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến trong chế biến khoáng sản phóng xạ nhằm đạt được mục tiêu tự chủ về nguyên liệu và mở rộng cơ hội xuất khẩu. Bên cạnh đó, các chính sách thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của đất nước cũng cần được nghiên cứu.
Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường kiến nghị Chính phủ đầu tư phát triển các viện nghiên cứu và trường đại học trở thành những trung tâm nghiên cứu mạnh, có sự liên kết chặt chẽ giữa nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và đào tạo. Từ đó, Việt Nam có thể từng bước làm chủ và nội địa hóa công nghệ, trang thiết bị trong ngành năng lượng nguyên tử.
Ngoài công nghệ hạt nhân chiến lược, dự luật cũng tập trung vào các nhóm chính sách quan trọng bảo đảm an toàn bức xạ, an toàn và an ninh hạt nhân, cũng như việc phân cấp quản lý nhà nước trong lĩnh vực này và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động thanh sát hạt nhân. Dự luật cụ thể hóa các chính sách về quản lý chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng, tăng cường khả năng chủ động ứng phó với các sự cố bức xạ và hạt nhân, đồng thời bảo đảm thực hiện trách nhiệm dân sự đối với các thiệt hại có thể xảy ra do sự cố hạt nhân.
Việt Nam đã thiết lập nền tảng pháp lý cho việc nghiên cứu và ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình thông qua Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008. Tiếp nối định hướng này, Nghị quyết 55/2020 của Bộ Chính trị đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển năng lượng hạt nhân, yêu cầu khai thác hiệu quả nguồn nhân lực đã được đào tạo và thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế trong lĩnh vực này.
Thời gian qua, năng lượng nguyên tử được ứng dụng đa dạng tại Việt Nam, như trong y học (chẩn đoán, điều trị ung thư), nông nghiệp (tạo giống, bảo quản), công nghiệp (kiểm tra, xử lý môi trường) và nghiên cứu (lò phản ứng Đà Lạt).
Sơn Hà