8 năm trước, sau một trận lũ ở vùng Texas Hill Country, các quan chức hạt Kerr, bang Texas đã tranh luận về việc liệu có cần nâng cấp hệ thống cảnh báo lũ dọc bờ sông Guadalupe hay không.
Trong nhiều năm, giới chức hạt Kerr đã đảm bảo an toàn cho các trại hè chật kín học sinh dọc sông Guadalupe bằng phương pháp rất thủ công. Khi nước sông bắt đầu dâng cao, các trại trưởng ở thượng nguồn sẽ cảnh báo cho những trại ở hạ nguồn về dòng lũ sắp tràn đến.
Sông Guadalupe ở Kerrville, Texas, hôm 6/7. Ảnh: AFP
Nhưng họ lo ngại rằng cơ chế cảnh báo lũ chỉ dựa vào con người như vậy là không đủ, và từng cân nhắc lắp đặt hệ thống còi báo động cùng thiết bị đo mực nước sông và các thiết bị liên lạc hiện đại khác.
Theo biên bản họp của Hội đồng Ủy viên hạt Kerr năm 2017, chính quyền địa phương đã thảo luận rằng ngay cả khi có thêm các cảm biến mực nước dọc sông Guadalupe, họ vẫn cần một cách hiệu quả để cảnh báo cư dân nếu nước dâng lên quá nhanh.
"Chúng ta có thể theo dõi mực nước bao nhiêu tùy thích, nhưng nếu không truyền tải được thông tin đó đến người dân kịp thời, toàn bộ cố gắng đều vô ích", Tom Moser, ủy viên hội đồng hạt Kerr lúc bấy giờ, nói.
"Với địa hình nhiều đồi núi, vùng phủ sóng di động ở một số khu vực tại đây không được tốt lắm", ông cho biết, thêm rằng việc lắp đặt hàng loạt còi báo động có thể cung cấp đủ thời gian cho người dân ở các khu vực dễ bị tổn thương nhất sơ tán.
Nhưng nhà chức trách cuối cùng không thực sự tạo ra nhiều thay đổi. Khi dòng nước lũ thảm khốc tràn qua hạt Kerr vào tuần trước, họ vẫn không có còi báo động hay thiết bị theo dõi lũ sớm nào. Thay vào đó, chỉ có những tin nhắn cảnh báo đến khá muộn với một số người.
Lưu vực sông Guadalupe là một trong những khu vực nguy hiểm nhất ở Mỹ về lũ quét. Nếu lũ quét ập đến, những người dân sống gần sông Guadalupe có rất ít thời gian để tìm đến vùng đất cao hơn, đặc biệt khi nó tới vào đêm muộn, trong lúc mọi người đang ngủ.
Avantika Gori, giáo sư Đại học Rice, người đứng đầu một dự án do liên bang tài trợ nhằm cải thiện khả năng chống chịu lũ lụt ở các hạt nông thôn Texas, cho hay các hệ thống cảnh báo lũ thường là một mạng lưới đơn giản gồm những thiết bị đo lượng mưa hay thiết bị đo mực nước sông suối. Chúng sẽ được kích hoạt khi lượng mưa hoặc nước lũ vượt mức nhất định.
Thông tin từ những thiết bị này sau đó được dùng để cảnh báo các cộng đồng có nguy cơ bị lũ lụt bằng tin nhắn, vốn không hiệu quả ở những khu vực sóng di động chập chờn, qua thông báo trên truyền hình và đài phát thanh hoặc đôi khi thông qua những loạt còi báo động.
Theo Gori, những hệ thống hay mô hình phức tạp hơn do Cơ quan Thời tiết Quốc gia sử dụng cũng có thể được áp dụng để cảnh báo lũ. Hồi năm 2015, thành phố Wimberley, hạt Hays, bang Texas, đã lắp đặt một hệ thống giám sát cải tiến cùng các cột thu phát sóng di động hiện vẫn được dùng để gửi cảnh báo tới tất cả thuê bao trong khu vực.
Cựu ủy viên hội đồng Moser đã đến Wimberley tham quan sau khi hệ thống mới của khu vực này được triển khai. Từ đó, ông bắt đầu thúc đẩy các nỗ lực để xây dựng một mô hình cảnh báo lũ mới ở hạt Kerr. Tuy nhiên, dự án này không bao giờ được triển khai, chủ yếu do những lo ngại về ngân sách.
"Nó cứ thế tan biến đi", ông nói.
Một ủy viên hội đồng vào thời điểm đó, H. A. "Buster" Baldwin, đã bỏ phiếu phản đối dự án nghiên cứu kỹ thuật trị giá 50.000 USD với lý do "còi báo động và những thứ tương tự, chúng hơi quá xa xỉ với hạt Kerr".
Moser, nghỉ hưu từ năm 2021, cho biết rất khó để đánh giá liệu một hệ thống cảnh báo lũ có ngăn được thảm kịch ở Kerr trong trận lũ quét hôm 4/7 hay không. Dù vậy, ông tin rằng nó vẫn có thể mang lại những lợi ích nhất định.
"Tôi nghĩ nó sẽ giúp được rất nhiều người", ông nói.
Trận lũ quét đến nay đã khiến 82 người thiệt mạng, trong đó có ít nhất 28 trẻ em, cùng nhiều người mất tích. Moser cho rằng đây nên được xem là một lời cảnh tỉnh.
"Tôi nghĩ nhiều nơi ở Mỹ nên nhìn vào sự việc đã xảy ra ở hạt Kerr và cân nhắc liệu họ có thể làm gì để khắc phục", ông nói. "Tôi tin sẽ có những thay đổi từ thảm kịch này. Đây nên là một bài học kinh nghiệm".
Khoảnh khắc lũ Texas nhấn chìm đường băng sông ở khu dân cư Kingsland, hạt Blanco, bang Texas, ngày 4/7. Video: Facebook/Meteorologist Noah Bergren
Các quan chức thành phố hôm 6/7 không đề cập đến những cuộc thảo luận trước đó về hệ thống cảnh báo lũ.
Dalton Rice, lãnh đạo thành phố Kerrville, né tránh câu hỏi về hiệu quả của các thông báo khẩn cấp, nói với các phóng viên tại một cuộc họp báo rằng hiện "không phải thời điểm để suy đoán".
"Sẽ có một cuộc rà soát đầy đủ về sự việc nhằm giúp chúng ta đảm bảo tập trung vào công tác chuẩn bị cho tương lai", ông nói.
Theo giáo sư Gori, quyết định không lắp đặt hệ thống cảnh báo trước đây ở nhiều hạt của Texas chủ yếu do vấn đề chi phí.
"Nếu hạt có một hệ thống cảnh báo lũ, họ đã có thể chuẩn bị ứng phó tốt hơn nhiều, nhưng hầu hết các vùng nông thôn ở Texas đơn giản là không có đủ kinh phí để tự mình triển khai các hệ thống như vậy", bà lưu ý.
Gori cho biết thêm rằng một số hệ thống đơn giản hơn, như sử dụng cảm biến mực nước sông hoặc lượng mưa, có thể vẫn không mang tới đủ thời gian để người dân sơ tán, do tốc độ nước dâng lên quá nhanh ở Kerr.
"Ngoài ra, chúng ta thiếu nhiều dữ liệu về các hạt vùng nông thôn, nên gần như không thể xác định được những khu vực dễ bị ngập lụt", bà nói.
Texas đang đối mặt tình trạng tồn đọng các dự án quản lý lũ lụt với tổng giá trị khoảng 54 tỷ USD. Ủy ban Phát triển Nước Texas đã công bố kế hoạch chống lũ, trong đó kêu gọi các nghị sĩ dành thêm kinh phí để đầu tư vào cơ sở hạ tầng có khả năng cứu sống người dân.
Một cột gắn loa cảnh báo trên sông Guadalupe ở hạt Comal, bang Texas, hồi năm 2015. Ảnh: AP
Tuy nhiên đến nay, chính quyền mới chỉ phân bổ khoảng 669 triệu USD, một phần rất nhỏ đối với số tiền cần thiết cho các dự án ứng phó lũ lụt, thông qua Quỹ Hạ tầng Chống lũ của bang.
Hạt Kerr, trong các cuộc thảo luận trước đó về hệ thống cảnh báo, cùng với các thành viên khác của Cơ quan Quản lý Thượng nguồn sông Guadalupe, từng định nộp đơn xin hỗ trợ tài chính thông qua quỹ hạ tầng trên. Tuy nhiên, họ từ bỏ ý tưởng sau khi biết rằng quỹ chỉ cung cấp khoảng 5% số tiền cần thiết cho dự án.
Trong trận lũ lụt tuần trước, mặc dù có các thông báo bằng tin nhắn cảnh báo mực nước dâng nhanh, một số người dân tỏ ra chủ quan vì đây không phải điều bất thường ở khu vực này.
Sujey Martin, cư dân đã sống ở Kerrville 15 năm qua, cho biết bà bị đánh thức bởi một cảnh báo khẩn cấp trên điện thoại vào khoảng 2h sáng 4/7. Bà chỉ liếc qua nó rồi tiếp tục ngủ.
"Mọi việc chưa bao giờ tồi tệ đến mức này nên tôi không suy nghĩ quá nhiều về tin nhắn cảnh báo", bà nói.
Mãi đến khoảng 5h, bà mới thực sự cảm thấy lo lắng khi thấy nhà mình mất điện và bắt đầu đọc trên Facebook về tình trạng ngập lụt, sơ tán tại một số nơi chỉ cách nhà bà vài con phố.
"Trời lúc đó mưa rất to", Martin nhớ lại.
Louis Kocurek, 65 tuổi, sống ở Center Point, cách Kerrville khoảng 16 km về phía đông nam, cho biết ông chưa từng nhận được cảnh báo bằng tin nhắn nào từ chính quyền về trận lũ. Ông đã đăng ký một dịch vụ cảnh báo khẩn cấp tư nhân mang tên CodeRED nhưng thời điểm tin nhắn từ họ đến, nhà ông đã mất điện. Theo lời Kocurek, lúc bấy giờ, ông đã biết về tình hình từ ít nhất ba tiếng trước do ông được con rể cảnh báo vào khoảng 6h30.
Ông kiểm tra mực nước con suối gần nhà mình và quyết định ở lại, mặc dù có lúc nước suối dâng khoảng 4,5 m chỉ trong 15 phút. Nhà Kocurek nằm cao hơn so với nhà của một số hàng xóm.
Ông cho biết cảnh báo CodeRED đến vào lúc 10h07. "Lúc đó thì đường sá đã bị cô lập, không có cách nào thoát ra được", ông cho hay.
Cuối cùng, nhà ông không bị ngập.
Linda Clanton, giáo viên về hưu sống ở ngoại ô Kerrville, cho biết bà không hay biết trận lũ lụt tồi tệ đến mức nào cho đến khi chị gái gọi điện đánh thức bà vào 8h30 ngày 4/7. Bà không chắc liệu còi báo động hữu ích đến đâu trong việc cảnh báo mọi người về dòng nước chảy xiết.
Tốc độ dâng cao của nước lũ ở Texas hôm 4/7. Video: X/StormHQ
"Chúng tôi sống rải rác khắp những ngọn đồi đầy cây cối này", bà nói. "Nếu còi báo động vang lên ở thị trấn, sẽ không ai ngoài người trong thị trấn nghe thấy. Bạn phải lắp còi báo động ở mọi nơi mà như vậy thì tốn rất nhiều tiền và dễ xảy ra hỏng hóc".
Những mối nguy hiểm vẫn chưa dừng lại.
Khoảng 15h ngày 6/7, một cảnh báo khẩn cấp khác được gửi đến những cư dân sống dọc sông Guadalupe về "nguy cơ lũ từ sông rất cao". Thông báo thúc giục mọi người di chuyển đến vùng đất cao hơn.
Vũ Hoàng (Theo AFP, Reuters, WSJ)