Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 1/8 sa thải Erika McEntarfer, lãnh đạo Cục Thống kê Lao động (BLS). Động thái diễn ra sau khi BLS công bố báo cáo cho thấy kinh tế Mỹ chỉ tạo thêm 73.000 việc làm trong tháng 7, thấp hơn nhiều so với kỳ vọng, và điều chỉnh giảm mạnh số liệu việc làm trong hai tháng trước.
Tổng thống Trump cáo buộc số liệu việc làm đã bị BLS làm sai lệch nhằm khiến ông và đảng Cộng hòa "trông tệ hại", thêm rằng nền kinh tế Mỹ thực tế đang tăng trưởng mạnh mẽ trong nhiệm kỳ của mình. Ông chủ Nhà Trắng không đưa ra bằng chứng cho cáo buộc.
Giới chuyên gia kinh tế và chính sách lập tức phản đối, cho rằng quyết định sa thải lãnh đạo BLS của ông Trump đe dọa tính minh bạch của số liệu từ một cơ quan độc lập trong chính quyền liên bang.
"Đây là hành động chưa từng có tiền lệ và sẽ dấy lên lo ngại về tính minh bạch của số liệu Mỹ từ nay về sau", Heather Long, kinh tế gia trưởng tại NFCU, tổ chức tín dụng liên bang chuyên hỗ trợ các thành viên lực lượng vũ trang Mỹ, viết trên X.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Allentown, bang Pennsylvania ngày 3/8. Ảnh: AP
BLS được thành lập năm 1884, thuộc Bộ Lao động Mỹ, nhưng hoạt động độc lập. BLS chuyên cung cấp số liệu về việc làm, giá cả, thu nhập cùng nhiều vấn đề khác, được đánh giá là một trong những cơ quan thống kê chuyên sâu nhất trên thế giới. Số liệu độc lập và chính xác là yếu tố quan trọng để cả lĩnh vực công lẫn tư nhân ở Mỹ ra quyết định đầu tư, tuyển dụng, chi tiêu cùng nhiều hoạt động khác.
Cục Dự trữ Liên bang (Fed) thường dựa vào số liệu lạm phát và thất nghiệp do BLS cung cấp để điều chỉnh lãi suất, có thể khiến thị trường toàn cầu biến động hàng nghìn tỷ USD.
"Số liệu chính xác không chỉ hữu ích với Fed, mà còn với cả chính phủ và lĩnh vực tư nhân", Chủ tịch Fed Jerome Powell phát biểu tại một cuộc họp báo gần đây. "Mỹ là quốc gia dẫn đầu về điều này trong 100 năm qua và tôi cho rằng chúng ta cần tiếp tục duy trì vị thế đó".
Ông Trump gần đây liên tục công kích ông Powell và thúc giục Fed giảm lãi suất nhằm thúc đẩy kinh tế nhưng không thành công, bởi cơ quan này hoạt động độc lập với nhánh hành pháp. Do đó, việc Tổng thống Mỹ sa thải lãnh đạo BLS càng khiến thị trường thêm quan ngại.
"Thị trường lo sợ yếu tố chính trị có thể can thiệp đến quyết sách kinh tế tương lai", Ma Yung-yu, giám đốc đầu tư chiến lược tại PNC Asset Management Group, nói với Straits Times. "Họ đang chưa rõ những bước đi tiếp theo là gì. Liệu ông Trump có sa thải ông Powell không?".
Ông Ma lưu ý kinh tế Mỹ đang đối mặt một "vòng xoáy tiêu cực", trong đó tăng trưởng chững lại còn lạm phát dần đi lên.
Các chuyên gia thống kê và cựu quan chức dưới các thời tổng thống Dân chủ lẫn Cộng hòa cho rằng cáo buộc "bóp méo số liệu" mà ông Trump đưa ra với bà McEntarfer là không phù hợp. Lãnh đạo BLS không thể kiểm soát số liệu mà cơ quan này thu thập hay biết trước thông tin, cho đến khi các nhân viên tập hợp và phân tích xong.
Erica Groshen, lãnh đạo BLS dưới thời ông Barack Obama, cho biết bà từng vấp phải sự phản đối từ nhân viên khi muốn ngôn từ trong báo cáo việc làm "sống động hơn". Họ nhấn mạnh công việc của BLS không phải là bình luận "cốc nước đang nửa đầy hay nửa vơi" mà chỉ đưa ra phản ánh dựa trên dữ liệu.
"Chiếc cốc có 8 phần và đang có 4 phần nước", bà Groshen ví dụ về cách thức báo cáo dữ liệu của BLS.
Nhưng điều này không đồng nghĩa chính trị không thể xen vào hoạt động của BLS, bởi thống kê của chính quyền liên bang dựa vào hàng trăm phương pháp luận, và nhiều trong số đó mang tính phán đoán chuyên môn, không có câu trả lời tuyệt đối đúng.
Lãnh đạo BLS hoàn toàn có thể từ từ điều chỉnh dữ liệu theo hướng có lợi về mặt chính trị, mà không cần đưa ra bất kỳ quyết định nào quá lộ liễu, truyền thông Mỹ cảnh báo.
"Tôi có thể tưởng tượng về một tân ủy viên BLS tìm cách thay đổi phương pháp và quy trình thống kê để nắn số liệu theo hướng nào đó", Katharine G. Abraham, cựu lãnh đạo BLS dưới thời ông Bill Clinton và ông George W. Bush, nói. "Họ sẽ phải hiểu rất rõ nên đặt ngón tay vào chỗ nào trên cán cân".
Các chuyên gia cảnh báo việc lãnh đạo chính trị tìm cách can thiệp vào số liệu chính phủ hiếm khi mang lại kết quả tốt đẹp. Họ bày tỏ lo ngại Mỹ có thể đi vào vết xe đổ như Argentina hay Hy Lạp, nhất là khi nợ công ở nền kinh tế số một thế giới đang cao kỷ lục.
Năm 2010, khi trở thành chủ tịch Cơ quan Thống kê Quốc gia Hy Lạp (ELSTAT), ông Andreas Georgiou phát hiện cơ quan này đã báo cáo thiếu nghiêm trọng về thâm hụt ngân sách. Hành động thống kê sai này phần nào khiến cuộc khủng hoảng nợ công Hy Lạp ngày càng nghiêm trọng, Athens phải nhận nhiều đợt hỗ trợ tài chính từ các tổ chức quốc tế, nhưng sau cùng vẫn vỡ nợ năm 2015.
Ông đã chỉnh sửa mức thâm hụt tài khóa năm 2009 từ 3,9% lên khoảng 15,4% GDP, theo chuẩn mực của Eurostat. Công việc này giúp Hy Lạp khôi phục niềm tin từ EU nhưng cũng khiến ông trở thành tâm điểm tranh cãi nội bộ.
Giới chức Hy Lạp nhiều năm sau đó tìm cách truy tố Georgiou với cáo buộc ông thổi phồng thâm hụt ngân sách, dù các cuộc khảo sát độc lập cho thấy kết luận của ông là đúng.
Georgiou không chịu khuất phục, nhấn mạnh dữ liệu thống kê đáng tin cậy rất quan trọng với quá trình hoạch định chính sách cũng như nền dân chủ. Nỗ lực truy tố Georgiou đã làm suy giảm nghiêm trọng uy tín của Hy Lạp trên trường quốc tế.
Năm 2007, tổng thống Argentina Kestor Kirchner đã sa thải nhà toán học phụ trách thống kê chỉ số giá tiêu dùng rồi công bố con số lạm phát thấp hơn nhiều so với tính toán của người này.
Hành động đó đã khiến người dân Argentina và nhà đầu tư quốc tế mất niềm tin vào dữ liệu thống kê của chính phủ nước này, phải tìm đến các nguồn thống kê độc lập. Mức độ tín nhiệm của Bueno Aires suy giảm, khiến chi phí đi vay của tăng cao, khủng hoảng nợ công trầm trọng và Argentina vỡ nợ.
"Số liệu thống kê của chính phủ là tấm gương phản ánh xã hội", theo ông Georgiou. Nếu tấm gương đó bị bóp méo hoặc vỡ vụn thì xã hội không thể nhận diện được vấn đề hay tìm giải pháp phù hợp. "Và từ đó, không thể chọn ra người phù hợp để giải quyết".
Lãnh đạo Cục Thống kê Lao động Erika McEntarfer tại một sự kiện năm 2024. Ảnh: Bộ Lao động Mỹ
Hiện còn quá sớm để xác định Mỹ có đi vào vết xe đổ của Argentina và Hy Lạp hay không. Tuy nhiên, giới chuyên gia kinh tế nói quyết định sa thải bà McEntarfer đang là một bước đi đáng lo ngại theo hướng đó.
Theo cựu bộ trưởng tài chính Mỹ Janet Yellen, hành động sa thải như vậy đáng lẽ không nên xảy ra ở nền kinh tế hàng đầu thế giới. "Đó là chuyện bạn nghĩ chỉ có thể xảy ra ở một quốc gia yếu kém", bà Yellen nói.
Kevin Hassett, giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Mỹ, ngày 3/8 cho rằng Tổng thống Trump "đã đúng" khi sa thải bà McEntarfer và kêu gọi bổ nhiệm lãnh đạo mới cho BLS. "Tôi nghĩ điều chúng ta cần là một tầm nhìn mới mẻ tại BLS và một người có thể giải quyết vấn đề này", ông Hassett nói.
Nhưng Rand Paul, thượng nghị sĩ Cộng hòa đại diện bang Kentucky, đặt câu hỏi rằng liệu cách chức bà McEntarfer có phải là phương pháp hiệu quả để cải thiện các con số hay không.
"Chúng ta phải tìm kiếm số liệu khách quan ở nơi nào đó", ông cho hay. "Khi người cung cấp dữ liệu bị sa thải, rất khó để tin rằng con số được công bố sau đó không bị chính trị hóa".
Như Tâm (Theo Reuters, AFP, Washington Post)