Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đang nỗ lực tìm kiếm lối thoát tốt nhất có thể cho đất nước khi cuộc xung đột với Nga đã kéo dài gần 4 năm và chính quyền Tổng thống Donald Trump ngày càng tăng sức ép để Kiev chấp nhận thỏa thuận hòa bình với những điều khoản đòi hỏi sự nhượng bộ lớn.
Kế hoạch hòa bình 28 điểm của Nhà Trắng đã vấp nhiều chỉ trích vì được cho là có nhiều điều khoản có lợi cho Nga, nhưng bài học từ cuộc đấu khẩu ở Nhà Trắng hồi cuối tháng 2 đã khiến Tổng thống Zelensky hiểu rằng ông không thể thẳng thừng từ chối những điều khoản mà Mỹ đưa ra.
Với sự hỗ trợ từ các đồng minh châu Âu, ông gần đây thận trọng xây dựng chiến lược "đồng ý có điều kiện" mềm dẻo, linh hoạt hơn, nhằm điều chỉnh, thay vì bác bỏ kế hoạch hòa bình của ông Trump.
Trước áp lực từ Mỹ, lãnh đạo Ukraine tuyên bố sẵn sàng tổ chức bầu cử, nhưng cần có lệnh ngừng bắn. Ông nói Nga có thể duy trì hoạt động tại nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu ở Ukraine, nhưng Kiev và Washington nên nắm quyền kiểm soát. Ông thừa nhận quy mô quân đội Ukraine có thể bị giới hạn, nhưng phải giữ nguyên mức hiện tại.
Cách tiếp cận này cho phép ông Zelensky không làm phật ý ông Trump, nhưng cũng không khiến Ukraine phải chấp nhận những điều khoản quá bất lợi trong đàm phán hòa bình.
"Chúng tôi không phản bội đất nước, không từ bỏ độc lập của mình, đó là điều quan trọng. Tuy nhiên, chúng tôi cũng hành xử mang tính xây dựng", Tổng thống Ukraine nói ngày 11/12.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Paris, Pháp ngày 1/12. Ảnh: AFP
Thế mạnh đàm phán của ông Zelensky được củng cố trong tuần này nhờ một cuộc phản công thành công của Ukraine tại thành phố Kupyansk, nơi mà Nga tuyên bố kiểm soát tháng trước. Cuối tuần qua, Tổng thống Ukraine đã có cơ hội tiếp tục trình bày trực tiếp những quan điểm của mình với phía Mỹ khi gặp các đặc phái viên của ông Trump tại Berlin, Đức.
Tổng thống Zelensky hôm 14/12 có cuộc đàm phán kéo dài 5 giờ với các đặc phái viên Mỹ tại Berlin. Đây được xem là vòng đàm phán quan trọng thúc đẩy chấm dứt xung đột Ukraine và ông Zelensky một lần nữa bày tỏ Ukraine sẵn sàng thỏa hiệp.
Trước cuộc họp, ông nói Ukraine sẽ từ bỏ tham vọng gia nhập NATO, ít nhất là trong thời điểm hiện tại, miễn là Kiev nhận được đảm bảo an ninh mạnh mẽ từ Washington để ngăn nguy cơ xung đột bùng phát sau khi ký thỏa thuận hòa bình.
"Những bảo đảm an ninh này là cơ hội để ngăn chặn một làn sóng tấn công mới của Nga. Và đây đã là sự thỏa hiệp từ phía chúng tôi", ông nói, nhấn mạnh mọi bảo đảm an ninh phải có giá trị pháp lý ràng buộc và được quốc hội Mỹ hậu thuẫn.
Tuy nhiên, ông tái khẳng định Ukraine không muốn nhượng lãnh thổ như đề xuất của Mỹ.
"Tôi cho rằng điều quan trọng nhất là kế hoạch hòa bình phải công bằng nhất có thể, trước hết là đối với Ukraine, bởi Nga là bên phát động cuộc chiến. Hơn nữa, nó cũng phải khả thi. Kế hoạch thực sự không chỉ là tờ giấy, mà phải là bước đi có ý nghĩa hướng tới chấm dứt xung đột", ông Zelensky nói.
Trước đó, Mỹ và Ukraine tồn tại những điểm bất đồng lớn về kế hoạch hòa bình. Washington thúc đẩy Kiev nhượng toàn bộ vùng Donbass cho Nga, gồm cả những khu vực mà nước này vẫn kiểm soát ở Donetsk. Mỹ cũng muốn Ukraine từ bỏ tham vọng gia nhập NATO, điều đã được ghi vào hiến pháp quốc gia này.
Trong khi đó, kế hoạch mà Ukraine gửi cho Mỹ tối 10/12 nêu rõ nước này không nhượng lại các vùng lãnh thổ đang kiểm soát, đồng thời loại bỏ điều khoản cấm Ukraine gia nhập NATO vĩnh viễn. Dự thảo kế hoạch của chính quyền ông Zelensky yêu cầu bất kỳ nhượng lãnh thổ nào cũng cần phải được đưa ra trưng cầu dân ý tại Ukraine.
Ukraine đưa mục tiêu gia nhập NATO vào hiến pháp năm 2019, bất chấp những cảnh báo từ Nga rằng đây là mối đe dọa an ninh với Moskva. Nga sau đó coi đây là một trong những lý do để phát động chiến dịch tại Ukraine hồi cuối tháng 2/2022. Hơn nửa năm sau khi xung đột bùng nổ, Ukraine nộp đơn xin gia nhập NATO.
Các nước NATO tại hội nghị thượng đỉnh cuối năm 2024 ở Washington khẳng định tương lai kết nạp Ukraine là "không thể đảo ngược".
"Ban đầu, điều kiện của Ukraine, hay nói chính xác hơn là tham vọng của chúng tôi, là được kết nạp làm thành viên NATO. Điều đó sẽ giúp cung cấp những đảm bảo an ninh thực sự", ông nói.
Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận rằng việc gia nhập NATO rất khó xảy ra nếu không có sự đồng thuận từ ông Trump, người đã nhiều lần phản đối ý tưởng này.
Quan điểm sẵn sàng từ bỏ tham vọng gia nhập NATO của ông Zelensky được coi là động thái cần thiết nhằm tháo gỡ một trong những vướng mắc chính. Ông cũng ám chỉ Ukraine sẵn sàng đạt lệnh ngừng bắn dọc theo chiến tuyến hiện tại. "Một lựa chọn công bằng và khả thi là chúng ta đang ở đâu thì giữ nguyên ở đó", ông nói.
Trong đề xuất hòa bình của Mỹ, Washington gợi ý tạo ra "khu kinh tế tự do" ở Ukraine, đóng vai trò như vùng đệm an ninh giữa lãnh thổ do Kiev kiểm soát và khu vực Moskva nắm giữ, theo ông Zelensky. Thay vì bác bỏ hoàn toàn đề xuất này, ông Zelensky đặt thêm những câu hỏi về chi tiết đề xuất. Liệu khi Ukraine rút quân khỏi đó, điều gì giúp đảm bảo ngăn nguy cơ Nga tiến quân và kiểm soát khu vực.
Ông Zelensky từng sử dụng chiến lược tương tự trong quá khứ. Khi bị chính quyền ông Trump thúc ép ký thỏa thuận cho phép các công ty Mỹ tiếp cận nguồn tài nguyên khoáng sản của Ukraine, Kiev đã không đồng ý ngay lập tức, mà tìm cách hoãn binh để có thời gian điều chỉnh các điều khoản có lợi hơn.
"'Chúng tôi rất tôn trọng các vị, nhưng không thể ký nó bởi vì chúng tôi có những hạn chế' đã trở thành câu nói quen thuộc của những nhà đàm phán Ukraine", nhà phân tích chính trị Ukraine Volodymyr Fesenko nói.
Fesenko cho biết phương pháp của Tổng thống Zelensky là thúc đẩy đối tác thảo luận về các vấn đề cụ thể, bao gồm cả việc thực hiện những điểm nghẽn giữa hai bên. Điều này cho phép ông tiếp tục các cuộc đối thoại mang tính xây dựng mà không phải nhượng bộ những vấn đề then chốt.
"Chúng tôi chỉ cần chịu đựng áp lực tâm lý, dừng lại một chút và nói rằng chúng tôi sẵn sàng thảo luận. Sau đó, hãy cùng ngồi xuống và thảo luận từng điểm cụ thể", Fesenko nói.
Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff (trái) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (phải) bắt tay tại Berlin, Đức, ngày 14/12. Ảnh: AFP
Sau khi các cuộc đàm phán ngày 14/12 kết thúc, đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff viết trên mạng xã hội X rằng hai bên đã thảo luận sâu về kế hoạch hòa bình. "Đã đạt được nhiều tiến triển và họ sẽ gặp lại vào sáng mai", ông nói.
Một nguồn tin am hiểu vấn đề cho biết cuộc đàm phán diễn ra khó khăn, khi phía Mỹ tỏ ra không sẵn sàng nhượng bộ trong dự thảo đề xuất hòa bình của mình.
Giới chức Nga cho biết kế hoạch hòa bình của Mỹ là "cơ sở tốt để thảo luận", nhưng chưa khẳng định có chấp nhận hay không. Tổng thống Vladimir Putin nói Nga đang thắng thế trên chiến trường. Ngay cả khi các cuộc đàm phán hòa bình diễn ra, Nga vẫn tiếp tục tập kích lưới điện của Ukraine và tiến quân dọc theo chiến tuyến miền đông nước này.
Dù cơ hội hòa bình mong manh, ông Zelensky vẫn cố gắng duy trì ủng hộ từ Tổng thống Trump. Lãnh đạo Ukraine hôm 14/12 nói rằng ông tin Mỹ có thể buộc ông Putin chấp nhận thỏa thuận.
"Nếu Mỹ thực sự muốn chấm dứt cuộc chiến như họ đang thể hiện, tôi tin người Nga sẽ phải thỏa hiệp", ông nói.
Thanh Tâm (Theo WSJ, Reuters, Kyiv Independent, LA Times)