Căn cứ nào cho bản án 7 năm tù vì 'tham ô hơn 10 triệu đồng' của thầy hiệu trưởng?

Vụ việc ông Trần Văn Tâm, nguyên hiệu trưởng một trường THCS ở Cà Mau, bị tòa sơ thẩm tuyên phạt 7 năm tù về tội Tham ô tài sản, cấm đảm nhiệm chức vụ 2 năm sau khi mãn hạn tù, buộc sung công số tiền 10,7 triệu đồng - là một ví dụ khiến tôi phải suy nghĩ nghiêm túc về cách đánh giá hành vi và trách nhiệm trong khu vực công, đặc biệt ở môi trường giáo dục.

Đầu tiên, tôi không biện minh cho hành vi dùng hóa đơn khống. Đó là một sai phạm pháp luật, dù vì bất kỳ mục đích nào.

Nhưng khi một người hiệu trưởng tự tay hàn từng chiếc kệ, dùng tiền cá nhân mua vật tư, rồi sau đó bị tuyên án 7 năm tù vì phần chênh lệch chưa đến 11 triệu đồng, khiến tôi băn khoăn bản án đang trừng phạt điều gì?

Ông Tâm không phủ nhận đã dùng hóa đơn khống. Nhưng theo lời ông và những gì đã được tòa phúc thẩm xác định là chưa đủ căn cứ buộc tội.

Trường thiếu thiết bị, ông họp hội đồng sư phạm để bàn bạc, rồi tự bỏ công sức làm kệ đựng hồ sơ, giá treo tivi, bảng thông báo... Những thiết bị mà nếu thuê ngoài có thể tốn gấp nhiều lần. Tất cả đều đã và đang được trường sử dụng.

Nhưng vì không thể có hóa đơn đầu vào hợp lệ, một thực tế vẫn rất phổ biến khi mua sắm vật tư nhỏ lẻ, ông Tâm đã tìm cách hợp thức hóa chứng từ bằng cách mua hóa đơn khống từ doanh nghiệp bên ngoài.

Sai lầm này đã đẩy ông vào vòng lao lý, và bị cáo buộc "tham ô" phần chênh lệch giá trị chứng từ với chi phí thực tế, tổng cộng khoảng 10,7 triệu đồng.

Điều đáng nói là, khi đối chiếu hành vi với bối cảnh, có thể thấy rõ đây không phải là một vụ tham nhũng điển hình. Ông Tâm không biển thủ công quỹ, không rút ruột ngân sách, cũng không có bằng chứng nào cho thấy ông sử dụng tiền này vào mục đích cá nhân. Thậm chí, nhiều khoản ông còn bỏ tiền túi ra bù vào sau khi đã thanh toán sai quy trình.

Tòa phúc thẩm đã tuyên hủy toàn bộ bản án sơ thẩm vì cho rằng chưa đủ căn cứ. Bởi lẽ không định giá cụ thể các thiết bị đã làm, chưa xác minh giá trị sử dụng thực tế, và quan trọng nhất là chưa xác định được động cơ trục lợi.

Vấn đề ở đây không chỉ là số tiền, mà là phương pháp đánh giá động cơ và hậu quả. Một bản án 7 năm tù, cấm đảm nhiệm chức vụ, giam giữ người đã có nhiều năm đứng lớp vì một hành vi chưa được chứng minh là có ý đồ xấu, liệu có thực sự đạt được mục tiêu răn đe?

Chúng ta nói nhiều về việc chống tham nhũng, siết chặt kỷ cương. Điều đó là đúng và cần thiết. Nhưng nếu không phân biệt được rõ ràng giữa một sai sót nghiệp vụ và một hành vi có chủ đích trục lợi, chúng ta sẽ dễ rơi vào cái bẫy của sự cào bằng hình phạt, nơi người làm thật lại chịu hậu quả nặng nề hơn người chỉ biết giữ an toàn cho mình bằng cách... không làm gì.

Một hiệu trưởng tự tay làm thiết bị cho trường, đồng thời đã phạm sai trong quy trình kế toán. Nhưng cũng cần đặt câu hỏi: Ở một trường học mà thời điểm đó thiếu thốn nhân sự, không có kế toán, thiếu hiệu phó, trách nhiệm quản lý dồn cả vào một người, hệ thống đã hỗ trợ gì để người đó hoàn thành công việc đúng quy định?

PP.