Giáo sư Trần Văn Thọ là nhà kinh tế nổi tiếng, giáo sư danh dự của đại học Waseda, Tokyo. Ông từng được mời tham gia Hội đồng tư vấn kinh tế của Thủ tướng Nhật, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Việt Nam và xuất bản nhiều đầu sách kinh tế trong nước.
Cuốn Hồi ức đến tương lai - Suy ngẫm về văn hóa, giáo dục và con đường phát triển của Việt Nam ra mắt tháng 5, là quyển đầu tiên chứa đựng một phần hồi ức của ông. Trong sách, ông kể về hành trình của một chàng trai nghèo từ Điện Bàn, Quảng Nam, xuôi vào Sài Gòn học dự bị đại học rồi bất ngờ thi đỗ học bổng du học Nhật Bản, trở thành chuyên gia kinh tế. Ông từng là học sinh giỏi văn và từng ghi danh học dự bị đại học ngành Văn học ở Sài Gòn trước khi đỗ học bổng du học Nhật Bản, sau đó chọn ngành kinh tế thay vì văn chương.
Bìa sách "Hồi ức đến tương lai". Ảnh: Omega+
Phần một của cuốn sách - Nhớ về kỷ niệm - tập hợp các tản văn ghi lại kỷ niệm của ông về những người quan trọng trong cuộc đời như ông nội - người đã miệt mài đi bộ lên thị trấn mua vé số để mong có tiền cho cháu ăn học; người anh kết nghĩa Huỳnh Ngọc Hòa đã dìu dắt, giúp đỡ giáo sư trong những ngày non dại.
Bên cạnh đó, độc giả được say sưa theo mạch cảm xúc của giáo sư với những bài thơ hay, nhạc phẩm ấn tượng như Người yêu dấu ơi (Kobito Yo), Chiều mưa biên giới, thơ Hán trong Đêm thu nghe quạ kêu của Quách Tấn hay những ca khúc bolero quen thuộc, câu chuyện về nhạc phẩm Nắng chiều của Lê Trọng Nguyên.
Giáo sư đưa vào sách câu chuyện Tìm lại dấu xưa Tự lực văn đoàn, với nhiều hình ảnh khi ông về thăm di tích văn đoàn của gia đình họ Nguyễn Tường ở Cẩm Giàng, Hải Dương, không chỉ vì lòng yêu mến của ông với dòng văn chương này. Ông cho biết trong tiểu thuyết Đoạn tuyệt của Nhất Linh, những lời tự sự của nhân vật Dũng ghi dấu sâu đậm trong lòng ông, đi theo ông suốt cuộc đời: "Chiều hôm ấy, Dũng như cảm thấy tâm hồn của đất nước, mà biểu hiệu cho đất nước ấy không phải là những bậc vua chúa danh nhân, chính là đám dân hèn không tên không tuổi. Dân là nước. Yêu nước chính là yêu chung đám thường dân, nghĩ đến sự đau khổ của đám thường dân".
Giáo sư cho rằng đây là định nghĩa về lòng yêu nước một cách thiết thực. Có lẽ vì vậy, ông nỗ lực thực hiện theo phương châm tương tự cả cuộc đời. Dù ở đâu hay trong hoàn cảnh nào, ông luôn đóng góp giúp đất nước, nhân dân thông qua những ý kiến tư vấn đến lãnh đạo cấp cao và những bài viết, bài báo cụ thể, thiết thực.
Giáo sư Trần Văn Thọ phát biểu tại Nhật Bản năm 2021. Ảnh: Thanh Thanh Lan
Văn chương của Giáo sư Trần Văn Thọ giản dị, súc tích, trong sáng mà giàu tình cảm. Khi được hỏi xa đất nước lâu, giao tiếp bằng nhiều ngoại ngữ, vì sao ông viết tiếng Việt vẫn hay như vậy. Ông chỉ trả lời: Có lẽ do tình yêu với tiếng Việt, văn hóa Việt.
Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, người từng cùng giáo sư là thành viên Tổ tư vấn kinh tế của thủ tướng Việt Nam, cho biết: "Văn của anh Thọ thể hiện rõ lòng yêu nước và tinh thần dân tộc của một trí thức người Việt. Anh luôn cẩn trọng khi sử dụng câu chữ, chọn lọc từng thông tin để thể hiện. Cuốn sách này mới thể hiện được một phần tính cách đó của anh".
Có lẽ nhờ những tính cách đó, nhà thơ Trần Đăng Khoa cho rằng giáo sư còn là nhà văn bên cạnh vai trò nhà kinh tế. "Anh nên tiếp tục phong cách viết như cuốn sách lần này. Đưa văn chương, lịch sử vào kinh tế, các thông điệp sẽ có tác động lớn và sức lan tỏa mạnh", ông Trần Đăng Khoa nhận xét.
Nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên lại muốn gọi Giáo sư Thọ là nhà phê bình dù hiểu ông không nhận danh xưng này. Bởi trong sách, ông dành nhiều trang viết phân tích cái đẹp của các câu thơ hay, bình luận về thơ cũ, thơ mới và thơ tân hình thức. Ông còn có bài viết chi tiết chứng minh nhà thơ Lưu Trọng Lư khi sáng tác bài Tiếng thu không mượn ý từ bài thơ cổ tanka được cho là của nhà thơ Nhật Bản Sarumaru Dafu, xoay quanh nghi án văn học gây tranh cãi nhiều thập niên.
Trong phần hai - Gương sáng xưa nay, tác giả có những bài bình có sức nặng về tinh thần Nguyễn Trãi trong quan hệ Việt - Trung, bài so sánh về thời bình của Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn và Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ông cũng đem đến các câu chuyện về chân dung và kỷ niệm với giới chính trị gia, nhà trí thức như Thủ tướng Võ Văn Kiệt, Giáo sư Phan Huy Lê, nhà thơ Việt Phương, chuyên gia Trần Đức Nguyên, Phan Chánh Dưỡng.
Ở phần ba - Những nèo đường gần xa và phần cuối Để đất nước đi lên, tác giả tập hợp những bài viết về kinh nghiệm phát triển đất nước của Nhật Bản và một số quốc gia, từ đó đan cài những đau đáu về đất nước hôm nay.
Qua 522 trang sách, độc giả có thể sẽ cảm nhận được điều GS.TS Huỳnh Như Phương đánh giá trong lời bạt: Đây là một tấm lòng với quê hương ngàn dặm.
Tiên Long