Tuy nhiên, việc Hà Nội dự định cấm xe máy xăng trong vành đai một từ tháng 7/2026 có thể cần cân nhắc kỹ lưỡng 5 vấn đề sau, để việc chuyển giao được suôn sẻ.
Thứ nhất là an toàn cháy nổ. Trong những năm gần đây, nhịp tăng trưởng của xe đạp và xe máy điện ở Trung Quốc đã chững lại với mức tăng khoảng 10% mỗi năm. Tuy nhiên, số lượng vụ cháy nổ với xe đạp và xe máy điện tăng khoảng 20% mỗi năm. Chính phủ Trung Quốc đã cấm để xe đạp điện tại các tòa nhà và chỉ cho phép sạc bên ngoài, tại những điểm được chỉ định. Gần đây, Trung Quốc đã đưa ra một số chính sách "cải lùi" khi trợ giá chuyển đổi pin lithium sang ắc quy chì cho xe đạp điện do các lý do an toàn đáng lo ngại của pin lithium cao hơn 60V.
Thứ hai là khả năng sạc của hệ thống điện. Theo thống kê của Bộ Công An, từ năm 2012 tới 2022 cả nước có gần 30 nghìn vụ cháy, trong đó sự cố thiết bị điện chiếm 45,5%, cao hơn nhiều so với các nước phát triển (khoảng 30%). Điều này là do hệ thống điện cũ kỹ lỗi thời và việc tăng cường sử dụng các thiết bị điện đang vượt quá khả năng của hệ thống điện hiện tại, và sẽ còn tăng lên nữa trong tương lai.
Do vậy, việc cấm xe xăng trong vành đai một cần tính toán đủ điện và chỗ sạc để cấp cho các phương tiện. Xe điện có thể đi cả tuần mới sạc một lần, nhưng hàng trăm nghìn người sẽ chọn sạc vào cùng thời điểm do cùng lịch học tập hay làm việc. Một số ước lượng cho thấy nếu có thêm 400.000 xe đạp điện với công suất sạc từ 400 tới 1000W, hệ thống sẽ phải chịu thêm tải 150-300 MW, tùy vào tỷ lệ phương thức sạc, và điều kiện truyền tải. Tương lai, nếu thay thế toàn bộ 6,9 triệu xe máy, Hà Nội có thể phải chịu thêm hơn 5 GW tải, gấp hai lần công suất nhà máy thủy điện Hòa Bình và bằng với mức tải kỷ lục trong tháng 6 vừa qua của toàn thành phố.
Thứ ba là chất lượng của xe điện. Việc thay thế gần nửa triệu xe đạp, xe máy điện trong một năm, nhất là khi TP HCM cũng đang có lộ trình loại bỏ xe xăng, sẽ gây ra nhiều quan ngại về sản phẩm trôi nổi không phù hợp tiêu chuẩn kỹ thuật. Do điều kiện kinh tế khác nhau, người dân sẽ tìm tới sản phẩm phù hợp túi tiền. Với số lượng khổng lồ xe điện Trung Quốc sẵn sàng nhập vào Việt Nam qua các con đường, việc lấy mẫu kiểm tra và đăng ký theo các quy chuẩn QCVN 75:2019/BGTVT, QCVN 76:2019/BGTVT có thể không thực tế. Từ 2017, các thành phố ở Trung Quốc có hàng núi khổng lồ xe đạp điện không sử dụng chất đống qua nắng mưa. Xe đạp, xe máy điện lại là thứ dễ va đập, mà khi cháy nổ có thể chỉ còn lại bộ khung. Vậy nên, việc quy trách nhiệm có thể gặp nhiều thách thức.
Thứ tư là tác động với môi trường. Một xe máy điện có thể chạy 100 km với 2 kWh, xe đạp điện có thể thậm chí còn ít hơn. Tuy nhiên nếu tỷ lệ năng lượng tái tạo chỉ có 17% như thống kê của năm 2024 thì ý nghĩa của việc chuyển đổi sẽ bị giảm đi ít nhiều. Bên cạnh đó, việc xử lý xe đạp điện khá phức tạp. Do pin Lithium và ắc quy chì đều có những tác động xấu tới môi trường từ quá trình sản xuất tới loại bỏ hay tái chế. Nếu ắc quy chì có thể tái chế được gần như 100%, pin nickel tái chế được khoảng 75%, thì hiện nay pin lithium chỉ được tái chế khoảng 10%.
Cuối cùng là phương tiện công cộng và việc di chuyển liên vùng. Thực tế cấm xe xăng không có nghĩa là sử dụng xe điện. Các nước hạn chế xe xăng đều cố gắng phát triển hệ thống giao thông công cộng đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân. Bên cạnh đó việc sử dụng xe đạp thông thường cũng là một lựa chọn được nhiều nước cân nhắc nếu khoảng cách di chuyển ngắn. Mỗi bến tàu điện ngầm của các nước vùng tây bắc châu Âu thường xếp la liệt hàng nghìn xe đạp. Tuy nhiên, việc di chuyển liên vùng cần được quy hoạch cụ thể để tránh những phiền phức không cần thiết, khi chuyển giữa các loại hình phương tiện.
Mặc dù có lo ngại băn khoăn, việc chuyển đổi sang xe điện, có vẻ như là xu hướng nhận được nhiều quyết tâm thực hiện do những ảnh hưởng tích cực tới tình trạng ô nhiễm không khí hiện nay. Vậy nên cần cẩn trọng tiến hành để sự chuyển đổi được trơn tru. Theo tôi, cần ưu tiên cân nhắc nguồn lực để hỗ trợ tốt cho việc sạc của xe điện, vì vành đai một của Hà Nội đông dân, đường nhỏ, ngõ nhỏ. Nếu có sự cố sẽ rất khó xử lý kịp thời và có thể gây ra những thảm họa khó lường.
Việc cấm xe xăng cho nội đô là một định hướng đáng hoan nghênh, cần nhận được sự đồng thuận của xã hội. Thời hạn một năm có thể là ngắn cho một sự chuyển đổi lớn và cần sự phối hợp nhịp nhàng của nhiều cấp quản lý. Việc nhìn thẳng vào những thách thức sẽ giúp có phương pháp ứng đối và lộ trình phù hợp, từ đó giảm thiểu được những tác động xã hội không mong muốn.
Tô Thức