Phân cấp trong quản lý đề tài khoa học
Những hạn chế của hệ thống phân cấp hành chính trong quản lý đề tài khoa học, hệ thống quản lý đề tài khoa học theo cấp hành chính (nhà nước - bộ - cơ sở) tuy từng phù hợp với điều kiện tổ chức trước đây, nhưng hiện nay đã bộc lộ nhiều bất cập.
Thứ nhất, hệ thống này vận hành theo cơ chế mệnh lệnh từ trên xuống, khiến quy trình xét duyệt và triển khai đề tài chậm, thiếu linh hoạt, không kịp thích ứng với những vấn đề mới phát sinh hoặc đòi hỏi liên ngành.
Thứ hai, việc xây dựng đề tài thường gắn với chỉ tiêu hành chính thay vì xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của xã hội và doanh nghiệp.
Thứ ba, do phân chia theo cấp và lĩnh vực quản lý, nguồn lực nghiên cứu bị phân tán, trùng lặp và thiếu điều phối tổng thể. Nhiều đề tài nhỏ lẻ, không đủ tầm để tạo đột phá.
Thứ tư, hệ thống đánh giá đề tài còn hình thức, dựa vào đầu mục báo cáo và số lượng công bố hơn là chất lượng khoa học hoặc khả năng ứng dụng thực tiễn.
Cuối cùng, mô hình này thiếu động lực để thu hút và giữ chân các nhà khoa học tài năng, đặc biệt là những người trẻ hoặc có trải nghiệm quốc tế.
Đã đến lúc cần một mô hình quản lý khoa học mới, hiệu quả hơn, linh hoạt hơn, theo thông lệ quốc tế, gắn kết chặt chẽ với nhu cầu phát triển đất nước.
Phamnam
Trả lời:
Bộ Khoa học và Công nghệ trân trọng cảm ơn anh đã gửi tới chúng tôi một phân tích toàn diện, sâu sắc và trách nhiệm về những hạn chế của hệ thống phân cấp hành chính trong quản lý đề tài khoa học hiện nay. Chúng tôi xin được phản hồi cụ thể như sau:
1. Về mô hình phân cấp theo hành chính trong quản lý đề tài:
Mô hình phân cấp hành chính trong xét duyệt và quản lý đề tài khoa học và công nghệ (KH&CN) (gồm đề tài cấp Nhà nước, cấp bộ, cấp cơ sở) từng phù hợp với điều kiện tổ chức giai đoạn trước đây. Tuy nhiên, mô hình này cũng có những bất cập nhất định.
Đặc biệt, sự phân mảnh theo ngành, theo cấp quản lý dễ dẫn đến:
- Phân tán nguồn lực;
- Chưa thực sự bám sát nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp và địa phương;
- Thiếu động lực đổi mới và cạnh tranh trong nội bộ hệ thống nghiên cứu...
2. Về định hướng cải cách mô hình quản lý KH&CN:
Bộ đang trong quá trình xây dựng và đề xuất mô hình quản lý KH&CN theo hướng tích hợp, linh hoạt và định hướng theo nhiệm vụ lớn, với một số điểm đổi mới như:
- Chuyển từ "phân cấp hành chính" sang "phân quyền theo năng lực thực hiện và nhu cầu thực tế", tăng tính tự chủ cho các đơn vị nhưng kèm theo cơ chế giám sát minh bạch, trách nhiệm giải trình rõ ràng.
- Định hướng nhiệm vụ KH&CN theo bài toán lớn, kết quả nghiên cứu phải gắn với chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế, các bài toán lớn của đất nước;
- Thúc đẩy cơ chế đồng tài trợ giữa Nhà nước - doanh nghiệp - địa phương để bảo đảm nghiên cứu xuất phát từ nhu cầu thực và có nơi tiêu thụ sản phẩm;
- Thực hiện quản lý đề tài theo chuỗi giá trị, tập trung hơn vào tác động thực tiễn và khả năng thương mại hóa, chứ không chỉ đơn thuần dựa trên số lượng công bố khoa học nếu không phải là đề tài nghiên cứu cơ bản thuần túy.
3. Về thu hút và giữ chân nhà khoa học tài năng:
Đây là mối quan tâm đặc biệt của Bộ. Việc duy trì mô hình hành chính cứng nhắc trong tổ chức nghiên cứu và đánh giá kết quả đã thực sự gây trở ngại cho những nhà khoa học trẻ, nhà khoa học Việt kiều hoặc quốc tế muốn đóng góp cho đất nước.
Trong khuôn khổ sửa đổi Luật KH&CN và các văn bản hướng dẫn, Bộ đang:
- Mở rộng cơ chế tuyển chọn công khai, đa dạng nguồn lực, khuyến khích nhà khoa học trong và ngoài nước tham gia;
- Tạo hành lang pháp lý để các trung tâm xuất sắc, tổ chức KH&CN ngoài công lập, các mô hình viện nghiên cứu công tư cùng được tiếp cận nguồn lực công bằng;
- Thúc đẩy cơ chế khoán sản phẩm, tăng thu nhập thực tế cho đội ngũ nghiên cứu trên cơ sở kết quả nghiên cứu.
Một lần nữa, Bộ Khoa học và Công nghệ trân trọng cảm ơn anh Phạm Nam đã nêu ra những đề xuất mang tính chiến lược và thời sự. Những ý kiến như vậy sẽ là chất liệu quan trọng giúp chúng tôi tiếp tục đổi mới thể chế và phương thức quản lý KH&CN, phù hợp hơn với yêu cầu phát triển nhanh - bền vững của đất nước.
Bộ Khoa học và Công nghệ