Theo nghiên cứu Action-Vietnam - nghiên cứu nhận thức, thái độ, hành vi và rào cản trong điều trị bệnh béo phì tại Việt Nam, vừa công bố cuối tháng 6 - chỉ 56% người mắc béo phì tự nhận thức tình trạng bệnh của mình. Theo các tác giả, con số này cho thấy khoảng trống đáng kể trong nhận thức bệnh béo phì của cộng đồng. Thay vì được nhìn nhận là một bệnh lý mạn tính cần điều trị với sự hỗ trợ chuyên môn, béo phì vẫn được xem như hậu quả của "thiếu ý chí" hay "lười vận động" từ cá nhân người bệnh. Cách hiểu sai này dẫn đến việc người bệnh rơi vào vòng luẩn quẩn: tự trách, mặc cảm, né tránh thăm khám, từ đó để biến số béo phì tiếp tục tác động âm thầm đến sức khỏe thể chất lẫn tinh thần.
PGS.TS Nguyễn Anh Tuấn, đồng tác giả nghiên cứu Action-Vietnam, chia sẻ về các phát hiện chính từ nghiên cứu. Ảnh: Novo Nordisk
PGS.TS Nguyễn Anh Tuấn, Phó viện trưởng Viện Phẫu thuật tiêu hóa, Chủ nhiệm khoa Phẫu thuật ống tiêu hóa tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, đồng tác giả nghiên cứu cho biết, rào cản trong điều trị béo phì bắt đầu từ việc nhận thức chưa đầy đủ từ phía người bệnh. Nhiều người bệnh không hiểu rõ tình trạng, mức độ béo phì của bản thân, do đó, họ không chủ động trao đổi về cân nặng của mình với bác sĩ. Họ thường tự mình vật lộn với việc giảm cân bằng cách ăn kiêng, tập luyện mà không có sự hỗ trợ chuyên môn - một phần do cảm giác xấu hổ và nỗi lo bị kỳ thị.
Theo PGS.TS Nguyễn Anh Tuấn, người thừa cân, béo phì có xu hướng trì hoãn thăm khám, thường mất đến 5 năm mới tìm đến sự hỗ trợ của chuyên gia y tế. Hầu hết việc trao đổi chỉ bắt đầu sau khi bệnh nhân đã có biến chứng nghiêm trọng liên quan đến béo phì. Việc thiếu trao đổi sớm, thẳng thắn và thường xuyên giữa bác sĩ và người bệnh cũng là một trong những nguyên nhân chính khiến tỷ lệ béo phì ở Việt Nam tiếp tục tăng cao.
Ngay trong giới chuyên môn, 40% bác sĩ tham gia khảo sát tại Nghiên cứu Action-Vietnam cũng cho biết e ngại đặt vấn đề về béo phì với người bệnh, vì lo người bệnh không hợp tác hoặc tổn thương tinh thần.
Mặt khác, chương trình đào tạo y khoa hiện nay tại Việt Nam chưa trang bị đầy đủ kiến thức và công cụ cho bác sĩ trong điều trị béo phì - một bệnh lý mạn tính cần phối hợp đa chuyên khoa như nội tiết, dinh dưỡng, tâm lý, phục hồi chức năng, can thiệp ngoại khoa... Điều này cũng dẫn đến tình trạng bệnh nhân chỉ nhận những lời khuyên chung chung: ăn ít hơn, tập thể dục nhiều hơn.
PGS.TS Nguyễn Anh Tuấn chia sẻ, trong giai đoạn từ năm 1990 đến năm 2019, số ca tử vong tại Việt Nam liên quan đến béo phì đã tăng gấp 6 lần (từ 6.000 ca lên gần 38.000 ca). Tỷ lệ này cao hơn mức tăng trung bình toàn cầu và vượt qua nhiều quốc gia trong khu vực. "Những con số này không còn là dự báo, mà là một cảnh báo", ông Tuấn nhấn mạnh. Ông bổ sung, béo phì được xem là nguồn cơn của các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, đái tháo đường, gan nhiễm mỡ, ung thư - nhóm bệnh đang chiếm tới hơn 80% số ca tử vong tại Việt Nam.
PGS.TS. Nguyễn Anh Tuấn trình bày tỷ lệ béo phì ở Việt Nam đang tăng nhanh hơn các nước trong khu vực. Ảnh: Novo Nordisk
Tại Việt Nam, tỷ lệ thừa cân, béo phì ngày càng tăng. Theo báo cáo World Obesity Atlas 2024, ước tính năm 2025, số người trưởng thành bị thừa cân, béo phì tại Việt Nam vào khoảng gần 20 triệu người và lên tới 25 triệu người vào năm 2035. Với dân số hiện tại hơn 101,1 triệu người, điều này đồng nghĩa cứ 5 người trưởng thành có một người đang phải đối mặt với tình trạng thừa cân hoặc béo phì.
Trước đó, World Obesity Atlas 2023 dự báo chi phí y tế trực tiếp liên quan tới béo phì tại Việt Nam năm 2025 chạm ngưỡng 569 triệu USD, tăng gấp rưỡi so với con số đã sử dụng trong năm 2020 (372 triệu USD), và đạt con số 1,269 tỷ USD vào năm 2035. Báo cáo này cũng ước tính gánh nặng với toàn bộ nền kinh tế mà béo phì gây ra có thể cán mốc 16,282 tỷ USD, chiếm 2% tổng giá trị GDP (tổng sản phẩm quốc nội) của Việt Nam trong năm 2035.
Song, hiện nay, hệ thống chăm sóc chuyên biệt vẫn chưa theo kịp tốc độ gia tăng của bệnh. Cả nước chỉ có một vài đơn vị điều trị béo phì tập trung tại các bệnh viện lớn như Bệnh viện Nội tiết Trung ương, Bệnh viện 108, Bệnh viện Tâm Anh...
Các chuyên gia cho rằng để quản lý béo phì hiệu quả, Việt Nam cần triển khai một cách toàn diện: từ giáo dục cộng đồng, đào tạo bác sĩ, đến điều chỉnh chính sách y tế. Quan trọng nhất là giáo dục thay đổi nhận thức của người dân: coi béo phì là một bệnh mạn tính nghiêm trọng cần được điều trị đúng, kịp thời và không bị kỳ thị.
PGS.TS. Nguyễn Anh Tuấn nhấn mạnh, môi trường sống hiện nay dễ gây thừa cân, béo phì, từ thực phẩm giàu năng lượng dễ tiếp cận đến thói quen ít vận động... Đã đến lúc cần nhìn nhận béo phì là một bệnh lý mạn tính nghiêm trọng, cần được điều trị bài bản như đái tháo đường hay tăng huyết áp. "Việc điều trị cần có sự phối hợp đa chuyên khoa, nơi người bệnh được tư vấn, theo dõi và can thiệp y khoa trong một quy trình nhất quán, khoa học. Nhờ đó, người bệnh có thể giảm thiểu biến chứng, cải thiện chất lượng sống và giảm gánh nặng lâu dài cho xã hội", PGS.TS. Nguyễn Anh Tuấn nói.
Sự kiện công bố nghiên cứu Action-Vietnam diễn ra vào cuối tháng 6/2025:
Kim Anh