Đây là bài học mà lão nông 68 tuổi đang sống tại xã Bình Đức, Tây Ninh (xã Nhựt Chánh, huyện Bến Lức, tỉnh Long An cũ) biết được từ buổi tập huấn áp dụng mô hình canh tác lúa giảm phát thải diễn ra tại địa phương cuối tháng 6 vừa qua.

Buổi tập huấn giới thiệu những kỹ thuật ngập khô xen kẽ (AWD), giảm lượng đạm, phân bón và thuốc trừ sâu, mang đến lợi ích kép: giảm phát thải mà tăng năng suất, thu nhập. Chương trình nằm trong khuôn khổ dự án EkoClimate do công ty Coca-Cola Việt Nam triển khai, với sự tham gia của Rize (Singapore) và Ben & Archie, cùng sự hỗ trợ của chính quyền địa phương.

Gia đình có nửa ha lúa, ông Tín mang đi tham gia dự án từ vụ hè thu năm nay. Thời gian qua, các kỹ sư của dự án lắp đặt thiết bị đo mực nước tại đây và hướng dẫn một số kỹ thuật canh tác bền vững. Ông cũng như các chuyên gia của dự án đang ngóng chờ đến ngày kết thúc vụ mùa để đo thành quả.

Theo Cục Thông tin thống kê (Bộ Khoa học và Công nghệ), trồng lúa là nguồn phát thải khí nhà kính - nguyên nhân chính gây biến đổi khí hậu - lớn thứ hai, chỉ sau chăn nuôi. Trồng lúa tạo ra lượng lớn khí methane (CH4) - loại khí giữ nhiệt trong khí quyển mạnh hơn cả carbon dioxide (CO2).

Trong phương thức canh tác lúa nước truyền thống, ông Tín cũng như những nông dân khác thường để ngập ruộng nhằm ngăn sâu bệnh (nhất là đạo ôn) và cỏ dại. Tuy nhiên, theo các nhà khoa học, nước bao phủ mặt đất đã ngăn không khí đi vào, tạo điều kiện lý tưởng cho các loài vi sinh vật kị khí sinh sôi và phát thải methane.

Theo ước tính của các chuyên gia, nền canh tác lúa nước hiện phát thải 12% methane toàn cầu (tương đương toàn bộ ngành công nghiệp nhẹ). Riêng tại Đông Nam Á, methane phát thải từ lúa nước chiếm 33% tổng methane phát thải hàng năm.

Tuy nhiên, khi gạo đang nuôi sống một nửa dân số thế giới, ngừng trồng lúa là bất khả thi. Các dự án, như EkoClimate, tìm kiếm phương thức canh tác mới ít phát thải hơn. Trong đó kỹ thuật tưới nước và để khô luân phiên (AWD) ước tính có thể giúp giảm 35-50% lượng phát thải methane so với làm ngập ruộng. Khi ruộng khô, những vi sinh vật vốn phát thải khí methane sẽ ngừng hoạt động, đây chính là chìa khóa để giảm phát thải. Đồng thời, rễ lúa buộc phải phát triển mạnh hơn để tìm nước, do đó khi có nước trở lại, cây tăng trưởng mạnh cho năng suất cao. Phương thức này còn giảm lượng nước ngọt cho trồng lúa (khoảng 20%).

Ông Nguyễn Huy Dũng, Giám đốc Rize tại Việt Nam cho biết, trong một chu kỳ của cây lúa, hai giai đoạn có thể để ruộng khô theo phương pháp AWD. Để đo mực nước cạn đảm bảo không ảnh hưởng đến cây lúa, ruộng nhà ông Tín đã cắm một ống nhựa với 6 lỗ đục thẳng hàng, sâu 15 cm dưới mặt ruộng. "Nếu giữ mực nước thấp hơn không quá 15 cm so với mặt ruộng thì cây lúa không ảnh hưởng", ông Dũng cho biết.

Theo quy trình chuẩn của tổ chức The Gold Standard, cứ một lần rút nước, trên 1 ha ruộng có thể giảm được lượng phát thải tương đương 2 tấn CO2 (2 tín chỉ carbon). Một vụ lúa thành công 2 lần rút nước có thể giảm 4 tín chỉ carbon.

Theo các chuyên gia của dự án, không phải nông dân nào cũng sẵn sàng áp dụng kỹ thuật AWD nếu không tìm thấy lợi ích gì. Ở khu vực triển khai EkoClimate cũng như các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, nông dân đang canh tác 3 vụ mỗi năm. Vụ đông xuân - mùa khô dễ áp dụng AWD nhưng vụ hè thu và thu đông diễn ra trong mùa mưa, nhiều nông dân sẽ ngại bơm nước ra khỏi ruộng, hoặc thời điểm mưa quá nhiều cũng không thể bơm nước ra ngoài. Các chuyên gia cũng chứng kiến nông dân ngại áp dụng những kỹ thuật mới vì sợ giảm năng suất. Họ chờ xem người khác làm trước.

Điều thôi thúc ông Tín - người sinh ra trong một gia đình nhiều đời trồng lúa nước và bản thân sống bằng nghề này đã 30 năm (từ 1995) - tham gia EkoClimate không chỉ là các kỹ thuật giảm phát thải, mà còn nhiều kỹ thuật canh tác bền vững khác.

"Nông dân chúng tôi trước đây trồng lúa theo thói quen, không hiểu gì khoa học. Tôi tham gia dự án để có thêm hiểu biết kỹ thuật, làm ra hạt lúa chất lượng có thể xuất khẩu và không ảnh hưởng đến người tiêu dùng. Tôi cũng muốn góp phần vào ngành nông nghiệp hiện đại", ông Tín chia sẻ.

Bên cạnh AWD, khi tham gia EkoClimate, ông Tín được các kỹ sư hướng dẫn kỹ thuật quản lý dư lượng tối đa (MRL) trực tiếp tại đồng ruộng. Nhờ thế, ông đã giảm 10-15% lượng phân bón để đảm bảo dư lượng ở mức cho phép xuất khẩu, chi phí cho sản xuất cũng giảm. Ông Tín khoe, năm nay chuyển sang trồng giống lúa chất lượng cao ST24 và ST25, cây không mắc đạo ôn nên ông thậm chí không xịt ngừa. Theo ông, những hướng dẫn của chương trình đối với nông dân không khó, "nghe giải thích tôi có thể thực hiện được", ông Tín nói.

Cũng là một nông dân Nhựt Chánh tham gia dự án, ông Huỳnh Ngọc Thịnh cho biết cả 2.000 m² đất trồng lúa của gia đình đều đang canh tác theo các kỹ thuật được giới thiệu tại EkoClimate. Từng làm Chi hội trưởng Cựu chiến binh tại xã Nhựt Chánh, vừa trồng lúa vừa nuôi bò, ông luôn là một trong những người đầu tiên tham gia các mô hình nông nghiệp tiên tiến được giới thiệu ở địa phương.

"Dự án này hướng dẫn tôi cân đối việc bón phân, đạm, đừng thừa quá đạm. Thừa đạm khiến cây dễ bệnh, dễ đổ ngã khi thu hoạch, từ đó hao hụt sản lượng. Ngoài ra, giảm bớt nước khi canh tác cũng giúp cây không ngã đổ khi thu hoạch", ông Thịnh chia sẻ. Ông cũng cho biết, hiện tại, ông đã giảm tổng lượng phân bón khoảng 15%.

Kỹ thuật MRL đã giúp những nông dân tham gia EkoClimate giảm việc lạm dụng thuốc trừ sâu, từ đó bảo vệ chất lượng đất và nguồn nước. Hạt gạo cũng tăng khả năng tiếp cận các thị trường xuất khẩu cao cấp, đạt được mức giá cao hơn.

Dự án EkoClimate tại Tây Ninh vừa triển khai vụ đầu tiên, phải chờ đến hết vụ mới có kết quả chính thức. Trước đó, các kỹ thuật AWD và MRL đã được áp dụng ở An Giang, Cà Mau, Tiền Giang, Cần Thơ với khoảng 9.000 ha. Theo tính toán của dự án, áp dụng các kỹ thuật ngập khô xen kẽ giúp năng suất tăng 5-7%, cộng thêm việc giảm chi phí phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, nông dân có thể gia tăng thu nhập khoảng 14-20%.

Bà Nguyễn Thị Hoàng Oanh, nguyên Phó chủ tịch UBND xã Nhựt Chánh, hiện là Phó giám đốc Trung tâm phục vụ hành chính công xã Bình Đức cho biết, những năm gần đây, biến đổi khí hậu ảnh hưởng rõ rệt đến sản xuất nông nghiệp tại địa phương. Mưa nắng thất thường, khô hạn - ngập úng đan xen khiến bà con trồng lúa gặp nhiều khó khăn, chi phí tăng cao, rủi ro lớn hơn. "Chúng ta không thể chờ đợi khí hậu quay lại như cũ, mà phải hành động ngay từ bây giờ’, bà Oanh nói. Theo bà, EkoClimate không chỉ mang đến những kỹ thuật mới, mà còn là cơ hội để địa phương xây dựng vùng canh tác lúa sạch, bền vững, thân thiện với môi trường, giúp nâng cao giá trị sản phẩm và thu nhập cho nông dân.

Ông Nguyễn Trung Dũng, nguyên Chủ tịch hội Nông dân xã Nhựt Chánh cho biết, EkoClimate thu hút 42 hộ nông dân tham gia, với 50 ha thử nghiệm. Theo quan sát của ông, thời gian qua, nông dân canh tác lúa thừa đạm, thừa nước, thừa dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

"Nông dân tham gia dự án này sẽ giảm ba yếu tố trên, dẫn đến sản xuất lúa gạo chất lượng, sạch, đảm bảo chất lượng trong tương lai", ông Trung Dũng nói. Ông bổ sung, từ mô hình tài trợ ban đầu của Coca-Cola, địa phương dự kiến sẽ nhân rộng ra nhiều khu vực để phát triển một nền nông nghiệp bền vững.

Ông Bùi Khánh Nguyên, Phó tổng giám đốc phụ trách đối ngoại truyền thông và phát triển bền vững Coca-Cola Việt Nam chia sẻ, khi xây dựng nhà máy tại Tây Ninh (khánh thành ngày 11/7 vừa qua), doanh nghiệp muốn tìm kiếm cơ hội hỗ trợ địa phương.

Ông Nguyên cho biết, hơn 30 năm hoạt động tại Việt Nam, Coca-Cola luôn đặt trọng tâm vào hỗ trợ cộng đồng địa phương. EkoClimate là sáng kiến mới nhất thuộc chương trình EkoCenter, một mô hình hỗ trợ cộng đồng theo nhu cầu từng địa phương của Coca-Cola. Trong giai đoạn đầu, dự án tập trung vào việc nâng cao nhận thức của người nông dân về canh tác lúa phát thải thấp, đồng thời cung cấp đào tạo thực tiễn và hỗ trợ kỹ thuật để họ có thể áp dụng hiệu quả. Về lâu dài, mục tiêu của doanh nghiệp là xây dựng một mô hình có thể nhân rộng tại nhiều địa phương khác của khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

EkoCenter được Công ty Coca-Cola Việt Nam khởi xướng từ năm 2015, dựa trên mô hình hợp tác ba bên giữa doanh nghiệp, chính quyền địa phương và các tổ chức phi chính phủ. Mục tiêu của mô hình này là trao quyền cho cộng đồng và thúc đẩy các hoạt động kinh tế bền vững.

Tính đến hiện tại, có 8 trung tâm EkoCenter vận hành trên toàn quốc, trong đó 4 trung tâm tiêu biểu được đặt tại Hà Nội, Đà Nẵng, TP HCM và Tây Ninh. Ban đầu, các EkoCenter được triển khai như những điểm cung cấp nước uống sạch, giáo dục số và đào tạo khởi nghiệp cho các cộng đồng còn gặp nhiều khó khăn. Theo thời gian, vai trò của EkoCenter được mở rộng, trở thành một phần trong chiến lược hỗ trợ phát triển bền vững của Coca-Cola tại Việt Nam.

Nội dung: Kim Anh I Ảnh: Coca-Cola Việt Nam I Thiết kế: Hoàn Vũ