Có những khoảnh khắc trong thể thao vượt xa các kỷ lục, huy chương hay bục vinh quang. Đôi khi, một cô bé 12 tuổi, đáng lẽ đang tận hưởng kỳ nghỉ hè, chạy nhảy trong công viên hay đuổi bắt cùng bạn bè đồng trang lứa, lại xuất hiện tại hồ bơi của giải VĐTG và thu hút tâm điểm chú ý của cả một giải đấu.
Yu trên đường bơi chung kết 200m hỗn hợp giải VĐTG tại Singapore ngày 28/7. Ảnh: Marca
Kể từ khi VĐV Đan Mạch Inge Sorensen, ở tuổi 12, giành HC đồng 200m ếch tại Olympic 1936, chưa có một đứa trẻ nào cùng tầm tuổi bước lên bục nhận huy chương tại các kỳ Thế vận hội hay giải VĐTG. Nhưng trong ngày 31/7, Yu đã bắt kịp thống kê khó tin đó, trở thành VĐV bơi trẻ nhất giành huy chương trong lịch sử giải VĐTG.
Yu thi đấu từ vòng loại tiếp sức 4 x 200m tự do nữ. Khi đội nhà vào chung kết, cô bé không trực tiếp tham gia, nhưng nhờ 4 đồng đội bơi xuất sắc, về đích thứ ba sau Australia, Mỹ, Yu Zidi vẫn được quyền nhận huy chương vì đóng góp ở vòng loại.
Sự kiện này làm nổi bật thêm màn trình làng ở giải VĐTG vốn đã rất ấn tượng của kình ngư sắp sang tuổi 13 vào tháng 10 tới. Trước đó, Yu về thứ tư chung kết 200m hỗn hợp cá nhân với 2 phút 9 giây 21, chậm hơn Mary-Sophie Harvey - VĐV Canada đoạt HC đồng - chỉ 0,06 giây. Vào chung kết 200m bướm, cô bé tiếp tục về thứ tư với 2 phút 6 giây 43, chậm 0,31 giây sau VĐV Australia Elizabeth Dekkers giành HC đồng.
Ở chung kết 200m hỗn hợp cá nhân hôm 28/7 - nơi Yu Zidi suýt đoạt HC đồng, các chuyên gia đặc biệt chú ý đến những sải tay của cô bé trong phần bơi tự do 50 mét cuối cùng. Họ nhận thấy Yu đạt thành tích ngang ngửa VĐV Canada 18 tuổi giành HC vàng Summer McIntosh - 30 giây 16 so với 30 giây 17.
Trước đó, tại bán kết, Yu hoàn toàn áp đảo các đối thủ khác cũng trong 50m bơi tự do này bằng thông số còn ấn tượng hơn - 30 giây 07.
Sau phần thi hôm 28/7 đó, Yu có chia sẻ rằng 200m hỗn hợp không phải sở trường, và cô yêu thích nhất các nội dung 400m hỗn hợp, 200m bướm. "Các nội dung hỗn hợp, đặc biệt là 400m hỗn hợp mới là thử thách khắc nghiệt nhất. Tôi xem bơi hỗn hợp như những món ăn khác nhau, và tôi thích nghĩ về những món ngon khi tập luyện", kình ngư 12 tuổi cho biết thêm.
Yu bơi 200m hỗn hợp ngày 28/7.
Với 2 phút 6 giây 83 ở nội dung 200m bơi bướm tại vòng tuyển chọn VĐV Trung Quốc đi dự giải thế giới, Yu đứng thứ bảy thế giới mùa này, trong khi thông số 4 phút 35 giây 53 từng đưa cô bé vào top 5 thế giới ở nội dung 400m hỗn hợp. "Tuổi của tôi là một lợi thế, và tôi hy vọng sẽ trưởng thành hơn để phát triển sức mạnh trong tương lai", Yu nói với vẻ tự tin.
Tuy nhiên, độ tuổi của Yu lại đang là chủ đề gây tranh cãi nhiều hơn là sự thán phục đơn thuần. Kể từ khi VĐV Trung Quốc Fu Mingxia vô địch thế giới môn nhảy cầu ở tuổi 12 vào năm 1991, rồi giành HC vàng Olympic năm tiếp theo khi mới 13 tuổi 345 ngày – với khoảnh khắc được ghi dấu bởi bức ảnh biểu tượng của cô trên không trung tại Barcelona, Liên đoàn Bơi lội Quốc tế (World Aquatics) đã đặt giới hạn độ tuổi tối thiểu là 14 cho các môn thi đấu.
Nhưng Yu được phép dự giải VĐTG đang diễn ra ở Singapore, nhờ một điều khoản bổ sung, cho phép các VĐV dưới 14 tuổi tham gia nếu đạt "chuẩn B". Quy định này từng cho phép VĐV 10 tuổi người Bahrain, Alzain Tareq, được thi đấu tại giải VĐTG 2015 nhờ sự hỗ trợ tài chính lớn từ gia đình.
"Chúng tôi chưa bao giờ nghĩ một cô bé 12 tuổi có thể bơi như vậy", Giám đốc Điều hành World Aquatics Brent Nowicki nói. "Tiêu chuẩn của chúng tôi rất khắt khe, và tôi không nghĩ một cô bé trẻ như vậy có thể đạt được những mốc thời gian đó. Liên đoàn sẽ đánh giá lại và quyết định xem có cần điều chỉnh hay cảm thấy hài lòng với quy định hiện tại".
Nhưng Denis Auguin - Giám đốc Kỹ thuật Liên đoàn Bơi lội Pháp - không đồng tình quan điểm của World Aquatics. "Chuẩn B tương đối dễ đạt, gần như không có giới hạn thực sự. Điều này dường như đi ngược lại mục tiêu ban đầu của quy định: Bảo vệ trẻ em", ông nói với báo Pháp L'Équipe.
Nhưng ở trường hợp của Yu Zidi, cô bé đạt "chuẩn A" - chuẩn mà hầu như không ai nghĩ một đứa trẻ có thể đạt được. Ở tuổi 12, Yu Zidi đã cao gần 1,7 m với đôi vai ấn tượng.
Sự xuất hiện và thành tích đạt được của Yu Zidi đang mở ra một cuộc tranh luận sâu sắc, vượt xa phạm vi thể thao: Liệu có công bằng hay đạo đức khi để một cô bé tập luyện và thi đấu ở đẳng cấp này? Những tác động về thể chất và tinh thần là gì? Cô bé có thực sự sẵn sàng, hay chỉ bị cuốn vào một hệ thống quá tham vọng?
Từ Trung Quốc, việc Yu tham gia các giải đấu được bảo vệ như một phần của văn hóa thể thao, nơi thành tích xuất sắc từ sớm được đền đáp bằng các lợi ích kinh tế và xã hội, không chỉ cho VĐV mà còn cho cả gia đình.
Tuy nhiên, ngoài bối cảnh đó, rất nhiều ý kiến quan ngại. "Lúc 12 tuổi, tôi vẫn chạy nhảy trong công viên, bắt côn trùng và vui chơi", VĐV Romania, David Popovici, nhà VĐTG ở tuổi 17, kể lại khi được hỏi về Yu. "Tôi hy vọng cô bé có một đội ngũ hỗ trợ tốt, vì con đường phía trước không hề dễ dàng".
Yu trên đường bơi bán kết 200m hỗn hợ giải VĐTG tại Singapore ngày 27/7. Ảnh: AFP
"Để thi đấu ở đẳng cấp này, cần có sự chuyên môn hóa cao độ. Cô bé bắt đầu tập luyện chuyên sâu từ khi nào?", Auguin thắc mắc. "Tôi tin rằng Yu cực kỳ tài năng, nhưng để đạt được trình độ này, cô bé phải tập luyện như một người trưởng thành. Về mặt sức khỏe tinh thần và sự cân bằng trong đời sống cá nhân, điều này khiến tôi lo ngại. Việc để một đứa trẻ 12 tuổi chịu áp lực và kỳ vọng lớn như vậy là có vấn đề. Về thể chất, tôi thấy đáng lo, nhưng về tinh thần, tôi nghĩ có thể gây nguy hiểm cho những cô bé tầm tuổi".
Auguin tiếp tục đặt nghi vấn: "Làm sao một đứa trẻ 12 tuổi có thể đạt trình độ như vậy? Có người mất 15 năm để đạt được điều đó. Cô bé này thậm chí chưa ra đời khi những người khác bắt đầu tập luyện. Tôi nói điều này không với bất kỳ ý đồ tiêu cực nào, mà đơn giản chỉ là tò mò".
Auguin ám chỉ ông không nghi ngờ về doping, mà chỉ thấy khối lượng tập luyện và rèn luyện cơ bắp có thể không phù hợp với một cơ thể đang phát triển. Khi một VĐV trẻ tài năng nổi bật ở tuổi 12, cần đảm bảo đưa ra những lựa chọn đúng đắn cho dài hạn. Điều đó bao gồm mức độ tiến bộ hợp lý, áp dụng đúng loại hình tập luyện và đúng loại hình thi đấu vào thời điểm phù hợp. Thế giới chứng kiến nhiều VĐV tài năng được phát hiện ở tuổi 12, nhưng họ được huấn luyện để đạt đỉnh cao thể chất từ 20 đến 26 tuổi. Họ vẫn đam mê môn thể thao, khỏe mạnh và có thể làm những gì họ muốn vào đúng thời điểm trong cuộc đời
Lịch sử cũng từng ghi nhận nhiều thiếu nữ thi đấu ở đẳng cấp cao trước đây, và so sánh là điều không thể tránh. Huyền thoại Sorensen từng giành HC đồng 200m ếch tại Olympic Berlin 1936 khi mới 12 tuổi và 24 ngày. Cũng như Yu, người lên bục vinh quang ở tuổi 12 và 288 ngày, Sorensen đã gây tranh cãi về độ tuổi tối thiểu và tác động đến sức khỏe trẻ em. Bà sau đó còn vô địch các giải Bắc Âu và châu Âu, nhưng không thể tham dự Olympic lần nữa vì chiến tranh.
Cựu VĐV Australia, Shane Gould thì ngừng thi đấu ở tuổi 16. Bà từng là kình ngư duy nhất từng giữ đồng thời mọi kỷ lục thế giới ở các cự ly bơi tự do từ 100m đến 1500m. Katie Ledecky giành HC vàng Olympic đầu tiên ở nội dung 1500m của London 2012 khi mới 15 tuổi. Tại Olympic Seoul 1988, Krisztina Egerszegi của Hungary vô địch 200m bơi ngửa ở tuổi 14 và 1 tháng, nhưng kỷ lục này sau đó bị phá bởi Kyoko Iwasaki của Nhật Bản, người giành HCV 200m bơi ếch tại Olympic Barcelona 1992 ở tuổi 14 và 6 ngày.
Một VĐV Trung Quốc khác, Ye Shiwen từng vô địch thế giới ở tuổi 15 và giành hai HC vàng Olympic London 2012, nhưng sau đó chững lại với những thành tích không còn nổi bật khi trưởng thành.
"Tuy nhiên, mỗi cơ thể là khác nhau. Mỗi tuổi thơ cũng vậy. Và đó chính là cốt lõi của vấn đề: Yu Zidi phi thường là điều không ai có thể nghi ngờ, nhưng vẫn chỉ là một cô bé", tờ L'Équipe đặt vấn đề.
Yu có thể chất khác biệt ở tuổi 12, với thân hình cao 1,7m cùng bờ vai to. Ảnh: Reuters
"Ở Pháp, chúng tôi đi theo hướng ngược lại", Auguin nhấn mạnh. "Các VĐV của chúng tôi, đặc biệt là nữ, thường trưởng thành muộn. Chẳng hạn, độ tuổi trung bình của các cô gái Pháp vào chung kết Olympic cao hơn 2 tuổi so với các quốc gia khác".
Aguine là cựu HLV của Alain Bernard - người từng giữ kỷ lục thế giới 100m tự do nam trong bể bơi ngắn, với thành tích 45 giây 69, giành HC vàng 100m tự do nam ở Olympic Bắc Kinh 2008. Ông cũng từng phụ trách dìu dắt thế hệ trẻ của làng bơi Pháp, nên Auguin bị sốc với trường hợp của Yu.
Auguin nói: "Chúng ta không thể so sánh giữa các nền văn hóa, nhưng hệ thống đào tạo ở Pháp rất chú trọng bảo vệ VĐV, đôi khi có lẽ hơi quá. Chúng tôi có các nhóm tuổi, và cô bé Trung Quốc này có thể thi đấu ở nhóm 'benjamin' - độ tuổi 12-13 - tại giải vô địch quốc gia Pháp. Thực tế, để tránh tình trạng 'cuồng thành tích', chúng tôi đang thay đổi cách gọi các nhóm tuổi".
Nếu World Aquatics cân nhắc thắt chặt quy định, có thể cố định độ tuổi tối thiểu ở mức 14, câu chuyện về Yu Zidi sẽ còn lớn hơn cả một hiện tượng thể thao. Nó là một lời cảnh báo và cũng là một cơ hội.
"Yu Zidi rất phi thường, có một tương lai rộng mở, hy vọng điều tốt đẹp sẽ đến", Nowicki nói. Nhưng Giám đốc Điều hành World Aquatics cũng nhấn mạnh: "Chúng tôi phải cẩn trọng. Chúng tôi không muốn làm mất cân bằng theo hướng ngược lại".
Điều đáng chú ý là, do quy định quốc tế thiếu nhất quán, thành tích vừa qua của Yu Zidi khi về thứ tư ở nội dung 200m hỗn hợp cá nhân không được công nhận là kỷ lục thế giới lứa tuổi thiếu niên, vì cô bé chưa đủ 14 tuổi để được xếp vào nhóm này. "Đây là một nghịch lý khó hiểu. Nhưng những gì Yu Zidi đạt được đã vượt xa một tấm huy chương hay những kỷ lục: cô bé đã khiến cả một hệ thống phải đặt lại câu hỏi về chính mình", L'Équipe bình luận.
"Tôi không nghĩ mình sẽ phải đối mặt với câu hỏi này, nhưng giờ đây, chúng tôi cần nhìn lại và tự hỏi liệu điều này có phù hợp không?", Nowicki nói thêm. "Đây có thực sự là cách đúng đắn để tiến xa hơn? Chúng tôi có cần thêm các biện pháp bảo vệ khác không? Có nên cho phép thi đấu trong những điều kiện nhất định? Tôi chưa có câu trả lời".
Hoàng Thông tổng hợp