Các cầu thủ Việt Nam trao đổi trong trận gặp Indonesia ở lượt ra quân bảng A giải bóng chuyền nữ U21 thế giới 2025, tại Surabaya, Indonesia ngày 7/8/2025. Ảnh: Volleyball World
Việt Nam lần đầu tham dự giải đấu trẻ cấp độ thế giới, nhưng lập tức gây ấn tượng khi đánh bại chủ nhà Indonesia 3-0, rồi hạ Serbia, Canada, Puerto Rico cùng tỷ số 3-1. Đội chỉ thua hạt giống số hai Argentina 1-3 ở lượt thứ tư, để đứng nhì bảng A và sẽ vào vòng 1/8 gặp Thổ Nhĩ Kỳ.
Sau khi vòng bảng kết thúc, biến cố xảy ra. Đêm 12/8, FIVB bất ngờ xử thua Việt Nam 0-3 trước Serbia, Canada, Indonesia, còn trận thua Argentina được chuyển tỷ số thành 0-3. Nguyên nhân là có một cầu thủ vi phạm tư cách thi đấu, nhưng thông cáo không nói rõ là ai và vi phạm gì. Cầu thủ này không tham dự lượt cuối gặp Puerto Rico chiều 12/8 nên kết quả trận thắng này được giữ nguyên.
Xét danh sách thi đấu, Đặng Thị Hồng và Nguyễn Phương Quỳnh là hai VĐV vắng mặt ở trận đấu Puerto Rico. Trong đó, Hồng là nhân tố chủ chốt khi ghi 83 điểm - đứng thứ ba tại giải sau Santi của Indonesia (86 điểm) và Rejmanova của Cộng hòa Czech (85 điểm).
Từ vị trí nhì bảng, Việt Nam tụt xuống cuối và chỉ được gặp Ai Cập ở vòng phân bậc từ 17 đến 24, thay vì thi đấu để tranh suất vào nhóm 4 đội mạnh nhất.
Những vi phạm về tư cách thi đấu thường thấy trong thể thao đỉnh cao thường là gian lận tuổi, sử dụng doping, đang thụ án vi phạm pháp luật hay kỷ luật từ bộ môn nhưng vẫn thi đấu. Các nội dung cho nữ thì có thêm yếu tố giới tính, vốn là chủ đề nhạy cảm và gây nhiều tranh cãi.
Giải bóng chuyền nữ U21 thế giới 2025 thuộc quản lý của FIVB. Việc xác định lý lịch cầu thủ được chứng thực bằng giấy khai sinh và hộ chiếu. Thông thường, Ban tổ chức chỉ kiểm tra cơ bản các loại giấy tờ. Tuy nhiên, trong thời gian tham dự giải, nếu có dấu hiệu bất thường hoặc có khiếu nại, FIVB sẽ thành lập tiểu ban kiểm tra điều tra kỹ càng hơn để xác thực và không thông báo cho đội bóng. Các đội vẫn đối mặt án phạt ngay kể cả khi đã làm đúng các tiêu chuẩn.
Tuy nhiên, theo Cục thể dục thể thao, quy định kiểm tra tư cách VĐV của FIVB là phát sinh, trước đó không được thông báo đến các liên đoàn thành viên. "Việc FIVB đưa ra quy định bổ sung, xử phạt VĐV và bóng chuyền Việt Nam thì phải lý giải cơ sở nào?", vị này đặt câu hỏi, nhưng cũng nhấn mạnh trước mắt đội vẫn chấp hành quy định của FIVB, hành xử chuyên nghiệp và tiếp tục thi đấu bình thường tại giải U21 thế giới.
Các cầu thủ Việt Nam đấu Argentina ở lượt bốn bảng A giải bóng chuyền nữ U21 thế giới 2025, tại Surabaya, Indonesia ngày 11/8/2025. Ảnh: Volleyball World
Sáng nay, VFV xác nhận đang tiến hành khiếu nại chính thức theo quy trình của FIVB, đồng thời phối hợp với cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam để làm rõ và bảo vệ quyền lợi của VĐV cũng như uy tín của bóng chuyền Việt Nam.
Theo nguồn tin của VnExpress, VFV có nhiều câu hỏi dành cho ban tổ chức, như vi phạm cụ thể là gì và dựa trên tiêu chuẩn nào. Với vi phạm có liên quan đến xét nghiệm, ban tổ chức đã sử dụng loại xét nghiệm nào, phòng lab có đạt đúng tiêu chuẩn quy định của Ủy ban Olympic Quốc tế (IOC) hay không.
Theo một đại diện của VFV, ban đầu FIVB chỉ mời một số VĐV Việt Nam đến lấy mẫu máu, nước tiểu và không thông báo mục đích, bên cạnh đề nghị bổ sung hồ sơ cầu thủ bản gốc để đối chiếu. "Việc này không trái luật, nhưng chúng tôi đánh giá đó chỉ là yêu cầu kiểm tra doping thông thường", vị này cho biết, và bày tỏ thêm sự thất vọng với án phạt nặng dành cho Việt Nam. "Việc FIVB đưa ra quyết định xử phạt lập tức có thể do hôm sau đã diễn ra các trận vòng phân bậc".
Thực tế, vấn đề giới tính đã được FIVB ghi trong điều 2 khoản 3 về độ tuổi và giới tính trong điều lệ chung. Theo đó, giới tính của VĐV được chứng thực thông qua giấy khai sinh. Một VĐV có thể thay đổi giới tính một lần, nhưng phải chứng minh một cách thuyết phục với Ủy ban tư cách giới tính FIVB, rằng việc này không mang lại lợi thế cạnh tranh - dựa vào quy trình tổng hợp do VĐV tự thực hiện.
FIVB không yêu cầu bắt buộc kiểm tra giới tính như Liên đoàn điền kinh thế giới. Nhưng, có thể yêu cầu kiểm tra ngẫu nhiên theo quy trình tổng hợp.
Quá trình từ lúc lấy mẫu xét nghiệm của các VĐV đến lúc đưa ra án phạt diễn ra trong chưa đầy 20 tiếng. Đây là việc làm chưa từng có tiền lệ trong lịch sử giải đấu của FIVB. Việc này khiến người hâm mộ trong nước và Đông Nam Á thắc mắc. Một số thậm chí liên hệ đến trường hợp cựu VĐV bóng chuyền nữ Indonesia Aprilia Manganang.
Sinh năm 1992, Manganang nổi tiếng với lối đánh mạnh mẽ, vượt trội các đồng nghiệp nữ, dẫn đến nhiều hoài nghi về giới tính. Tại các giải đấu khu vực như SEA Games, Manganang từng bị Philippines rồi Thái Lan khiếu kiện. Nhưng không có một cuộc điều tra nào được tiến hành. Lúc đó, FIVB thậm chí được tôn vinh khi đảm bảo quyền tự do cá nhân cho các VĐV.
Đến năm 2021, sự thật được phơi bày. Manganang được kiểm tra y tế và kết luận mắc dị tật bẩm sinh Hypospadias khiến bộ phận sinh dục không phát triển hoàn chỉnh như nam giới bình thường, dẫn đến nhầm lẫn về giới tính từ khi sinh ra. Như vậy, về mặt sinh học, Manganang là nam giới. Sau đó, cô thực hiện phẫu thuật chỉnh hình để hoàn thiện cơ thể rồi lấy vợ, có con.
"Không biết có sự thiên lệch nào không, nhưng rõ ràng FIVB đã thiếu nhất quán trong cách xử lý các trường hợp tương tự", một chuyên gia bóng chuyền Việt Nam nhận xét, thêm rằng án phạt cấp tốc của FIVB không chỉ gây ảnh hưởng tới tuyển U21 Việt Nam, các VĐV trẻ mà còn tạo ra hệ quả xấu trong tương lai.
Còn theo một đại diện phòng Khoa học và y học thể thao thuộc Trung tâm Huấn luyện Thể thao Quốc gia Hà Nội, thế giới còn nhiều tranh cãi ngay cả khi xác định được nhiễm sắc thể XX (nữ) hay XY (nam). Công việc này cần làm cẩn trọng do ảnh hưởng nặng nề đến VĐV và quốc gia. Vị này cho rằng FIVB đáng ra phải tiến hành kiểm tra kỹ càng hơn, sau đó có thể đưa ra quyết định khi giải đấu kết thúc.
Các chuyên gia y tế của IOC, cùng các liên đoàn thế giới như điền kinh, bơi, boxing cho biết ranh giới XX-XY không hoàn toàn rõ ràng, vì một số người có khác biệt trong phát triển giới tính, dẫn đến đặc điểm giải phẫu không tương ứng với giới tính của họ. Ví dụ, một phụ nữ không có tử cung, với tuyến sinh dục nằm trong ổ bụng và mức testosterone cao, có thể mang nhiễm sắc thể XY. Theo Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc, 0,05 đến 1,7% dân số thế giới sinh ra với đặc điểm lưỡng tính.
Việc kiểm tra giới tính luôn là chủ đề nhạy cảm trong thể thao. Điều này từng tạo nên tranh cãi dữ dội về trường hợp của võ sĩ Lin Yu Ting (Đài Loan) và Imane Khelif (Algeria) tại Olympic Paris 2024.
Trong đó, Khelif từng bị loại khỏi chung kết giải vô địch nữ thế giới 2023 vì có nồng độ testosterone cao vượt tiêu chuẩn. Hiệp hội quyền Anh quốc tế (IBA) sau đó vào cuộc, làm xét nghiệm DNA và phát hiện Khelif mang nhiễm sắc thể XY rồi báo cáo lên IOC với khuyến nghị loại cô khỏi Olympic Paris 2024. Nhưng cuối cùng võ sĩ người Algeria vẫn được thi đấu, và thậm chí giành HC vàng quyền Anh nữ hạng 66kg. IOC áp dụng quy chế xem xét tư cách VĐV nữ bằng việc xác thực giới tính qua hộ chiếu và các giấy tờ y tế, tương tự các phương pháp đã dùng tại Olympic Tokyo 2020 và nhiều giải quốc tế khác.
Hiếu Lương