Dưới đây là bài viết của thạc sĩ Nguyễn Văn Bình, khoa địa chất (Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội) cảnh báo về nguy cơ sụt lún của khu vực phía tây Hà Nội và những giải pháp cho hiện tượng này:
"Ngày 4/4, tại đội 6, thôn Sơn Trung (xã Yên Sơn, huyện Quốc Oai) xảy ra hiện tượng lún - sụt nghiêm trọng khi người dân thực hiện việc khoan giếng. Hành động này còn khiến nhiều nhà hư hỏng, tường rào đổ vỡ, mặt đất bị lún-sụt khoảng 70-80 cm và ảnh hưởng đến nhiều gia đình lân cận.
Đây không phải là lần đầu tiên địa phương chứng kiến hiện tượng này. Từ những năm 90 của thế kỷ trước từng xảy ra vụ lún-sụt ở đội 1, thôn Yên Nội (xã Đồng Quang). Liên tiếp trong năm 2007 – 2008 cũng ở thôn Yên Nội và thị trấn Quốc Oai có hai vụ sún lún, làm hư hỏng công trình xây dựng và các gia đình phải sơ tán.
Từ năm 2006 đến nay, tần suất xuất hiện các hố lún - sụt ở khu vực tây thành phố Hà Nội ngày càng nhiều, nhất là huyện Quốc Oai và Mỹ Đức. Tại huyện Mỹ Đức vào năm 2006 xuất hiện hố sụt với bán kính rộng 50 m, sâu gần 1 m ở làng Phú Liễn, xã Hợp Tiến làm đổ nhà cửa. Năm 2010 và 2011 ở xóm 16, thôn Áng Hạ, xã Lê Thanh và đội 6, thôn Thượng, xã Xuy Xá trong quá trình khoan giếng gây phá hủy, lún nứt cho các công trình xây dựng và cơ sở hạ tầng khu vực xung quanh.
Mới đây, ngày 17/2/2014, tại đội 3, thôn Lê Xá (xã Lê Thanh, Mỹ Đức) khi khoan giếng đến độ sâu 40 m và khi đang thổi rửa làm sạch giếng đã xuất hiện một số vết nứt ở sân, tường nhà và lan sang các hộ gia đình lân cận, bán kính ảnh hưởng khoảng 20m, các vết nứt trên sân rộng khoảng 1 cm, dài 3-4 m.
Đặc điểm chung của những vụ lún - sụt trên đều xuất phát trong quá trình khoan giếng khai thác nước ngầm do người dân tự thực hiện.
Các giếng khoan nước tại xã Thạch Thán, Quốc Oai (bên trái) và vết nứt trên tường nhà gần hố sụt tại xã Yên Sơn.
Nguyên nhân và cơ chế gây ra hiện tượng lún - sụt rất phức tạp và phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trong đó, các nguyên nhân khách quan như khu vực này nằm trên tầng đá vôi bị nứt nẻ, dập vỡ mạnh, có nhiều hang karst ngầm cũng như sự có mặt của những tầng đất yếu, tầng cát mịn bở rời, dễ bị rửa trôi. Nguyên nhân chủ quan chủ yếu là do hoạt động khoan giếng khai thác nước ngầm, đặc biệt là phương pháp và công nghệ khoan giếng đang được sử dụng.
Ở phía tây Hà Nội, ngoài những hang karst nổi tiếng được biết đến như động Hoàng Xá, hang Cắc Cớ và hệ thống các hang động thuộc quần thể Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, thì ở khu vực này còn tồn tại nhiều hệ thống hang karst ngầm mà chỉ được phát hiện khi khoan thăm dò địa chất hoặc đo địa vật lý. Khu vực có nhiều hang karst ngầm đã được phát hiện là xã Sài Sơn, thị trấn Quốc Oai, Yên Sơn và một số nơi dọc theo đường đại lộ Thăng Long (huyện Quốc Oai) và khu vực xã Lê Thanh, Xuy Xá, Hợp Tiến (huyện Mỹ Đức).
Khu vực phía tây chưa có hệ thống cấp nước sạch. Trước đây người dân chủ yếu sử dụng nước mưa, nước trong các giếng đào, dần dần nước ngầm bị cạn kiệt, ô nhiễm, nhiều hộ đã chuyển sang khoan giếng khai thác nước trong tầng chứa nước lỗ hổng trong các tầng trầm tích bở rời. Tuy nhiên hiện đa số các giếng này đã bị giảm lưu lượng, nhiều giếng trở nên ít nước hoặc bị cạn không thể sử dụng, các hộ gia đình ở xã Ngọc Mỹ (Quốc Oai) đã phải khoan tới 2 hoặc 3 giếng song cũng không thể khai thác được nước và phải sử dụng nước từ Ao Sen trong làng. Nhiều hộ gia đình phải khoan những giếng sâu hơn để khai thác nước trong tầng đá vôi nứt nẻ, có hang karst ngầm và từ đây hiện tượng lún – sụt bắt đầu phát sinh.
Theo những kết quả nghiên cứu mới đây, hiện tượng lún - sụt tại khu vực phía tây thành phố Hà Nội có liên quan trực tiếp đến hệ thống hang karst ngầm trong tầng đá vôi và sự có mặt của các tầng đất yếu, tầng cát mịn bở rời dễ bị rửa trôi nằm trong tầng phủ.
Hoạt động của con người cũng là một trong những yếu tố quyết định đến lún - sụt. Trong quá trình khoan giếng tại những nơi có tầng đất yếu, tầng cát mịn bở rời, dễ bị rửa trôi nằm phía trên tầng đá vôi nứt nẻ mạnh, có hang karst ngầm, những vật liệu mịn này dễ bị dòng nước rửa trôi di chuyển dần vào các khe nứt, hang karst ngầm và tạo ra các khoảng rỗng trong đất. Một số trường hợp, hố khoan chưa đạt đến tầng đá vôi, nhưng do đất trong tầng phủ (đặc biệt là cát mịn bão hoà nước) bị moi chuyển do áp lực nước dẫn đến sập thành hố khoan cũng có thể tạo nên các khoảng rỗng. Khi kích thước các khoảng rỗng này đủ lớn, trạng thái cân bằng của đất bị phá vỡ sẽ xảy ra lún - sụt.
Qua khảo sát phỏng vấn những người có liên quan đến những vụ sụt lún thấy rằng, giếng ở đây đều được khoan bằng máy khoan tự chế và quy trình thực hiện là khoan đến chiều sâu mà theo kinh nghiệm của người thợ khoan cảm nhận được có nước thì dừng lại, lắp đặt ống kết cấu giếng và làm sạch giếng bằng nước hoặc máy nén khí, trong quá trình khoan không sử dụng các biện pháp chống sập lở thành hố khoan. Quy trình khoan giếng và làm sạch giếng này đã vô tình làm tạo ra các đường dẫn vật liệu mịn và làm cho mức độ rửa trôi và tốc độ di chuyển của chúng đi vào các hang karst ngầm tăng nhanh dẫn đến lún-sụt xảy ra. Nếu thực hiện các biện pháp bảo vệ thành hố khoan trong quá trình khoan, kết cấu giếng và quy trình làm sạch giếng hợp lý thì hiện tượng lún sụt có thể sẽ không xảy ra.
Theo nhận định, những khu vực có nguy cơ cao xảy ra lún-sụt ở huyện Quốc Oai là thị trấn Quốc Oai và những khu vực lân cận như thôn Yên Nội (xã Đồng Quang), Thạch Thán, Yên Sơn và xã Ngọc Mỹ. Ở huyện Mỹ Đức, những nơi có nguy cơ xảy ra lún - sụt cao là xã Lê Thanh, Xuy Xá, Hợp Tiến, An Mỹ, Phúc Lâm và thị trấn Đại Nghĩa, những khu vực khác đều có nguy cơ xảy ra lún - sụt. Tại những khu vực này nếu không có những giải pháp hợp lý, kịp thời thì nguy cơ và mức độ thiệt hại do tai biến lún –sụt gây ra vô cùng lớn.
Để khắc phục được tình trạng trên, cần thiết phải có những biện pháp xử lý tạm thời và lâu dài, đồng bộ. Trong trường hợp phải khoan giếng, cần thiết phải áp dụng khoa học kỹ thuật hợp lý, với sự tư vấn của những người có chuyên môn. Bên cạnh đó, sử dụng mô hình cấp nước tập trung từ các giếng khoan đặt tại những nơi phù hợp với quy hoạch chung, được nghiên cứu khảo sát địa chất kỹ do những cơ quan chuyên môn thực hiện và tiến tới đầu tư, kêu gọi đầu tư đồng bộ hệ thống cung cấp nước sạch.
Đối với những hố sụt đã xảy ra, sau thời điểm bị lún - sụt thì biến dạng của bề mặt đất sẽ thay đổi theo thời gian và đến một thời điểm nào đó sẽ dừng lại ổn định. Để xử lý những trường hợp này cần thiết khảo sát xác định phạm vi của hố sụt cũng như sự phân bố của các hang karst ngầm bằng phương pháp địa vật lý, san lấp hố sụt bằng những vật liệu thích hợp đảm bảo sự ổn định của nền đất.
Nguyễn Văn Bình
Các nhà khoa học, chuyên gia có các công trình nghiên cứu khác xin gửi về địa chỉ Khoahoc@vnexpress.net.