Ông Huỳnh Kim Phú bên căn nhà của tri huyện, giờ dùng làm từ đường của dòng tộc, sáng 24/7.
Theo ông Phú, khi mới nhậm chức, khoảng năm 1885 Huyện Huynh mua ngôi nhà này của một người giàu ở địa phương, lúc ấy đang xây dang dở. Vị quan cũng giữ lại toàn bộ thợ thuyền đến từ miền Trung để tiếp tục dựng nhà và hoàn tất năm 1900.
Ông quan huyện Gò Đen thuộc tầng lớp giàu có trong vùng, đất đai rộng bạt ngàn. Ông Huyện Huynh giao đất cho tá điền trồng lúa và thu thuế. Con rạch nhỏ nằm gần vẫn còn tồn tại đến ngày nay cũng là nơi khi xưa hàng loạt ghe của tá điền cập bến đong lúa.
Ngôi nhà cổ sơn màu trắng, chiều ngang 13 m, dài 21 m, nằm cuối con hẻm bên quốc lộ 1, xung quanh là vườn cây cối xanh ngát. Nhiều cây trong vườn có tuổi đời hơn nửa thế kỷ.
Nhà được xây dựng trên nền cao kiên cố, tường gạch, bậc tam cấp xây bằng gạch đỏ truyền thống. Hệ thống cửa chính, phụ đều bằng gỗ và chạm trổ đơn giản, được trang trí nhiều cây cảnh xung quanh.
Trên trần còn treo bức hoành phi chữ Hán bằng gỗ cẩn ốc tên Long Quang hiệu, chế tác năm 1900, khi ngôi nhà vừa hoàn thành. Theo ông Phú, đây là hiện vật xưa nhất, chứng tỏ được giá trị lịch sử của căn nhà.
Mặt tiền ngôi nhà bài trí 3 khám thờ, mang nét cổ kính với bộ lư hương, đèn thờ, hoành phi, tranh kiếng. Trong đó bàn chính giữa thờ tổ tiên, một bên thờ và đặt di ảnh ông Phạm Văn Huynh.
Phía trước nhà đối diện cửa chính nhìn ra khoảng sân rộng là miếu thờ Thiên và Ngũ hành Nương Nương.
Hiện căn nhà cổ chủ yếu làm nơi thờ cúng, đón khách tham quan, các đoàn làm phim... Gia đình ông Phú ở trong nhà khác phía sau từ đường, cũng trong khu đất của dòng tộc.
Không gian bao quanh bởi vườn cây, ao cá, rạch nước với diện tích hơn 2.000 m2. Theo ông Phú, ngày xưa đất của gia đình còn rộng hơn, nhưng từ trước 1975 được chính quyền cũ trưng dụng, bồi thường để chia cho nông dân trồng trọt.
"Căn nhà cũng xuống cấp dần theo thời gian, tôi mong các cấp chính quyền quan tâm, hỗ trợ để tu sửa lại, giữ cho di tích của thành phố bền vững", ông Phú nói.
Quỳnh Trần