"Khi tất cả đang đi ngựa mà có một chiếc xe máy, hãy nhảy lên đi luôn, chứ đừng đi học cách làm ra cái xe", ông Hùng Trần, CEO Got It, ví von khi phát biểu tại Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển R&D Forum 2025, ngày 30/7 tại Ninh Bình.
Là người sáng lập và điều hành một số dự án liên quan đến AI tại Việt Nam và Mỹ, ông nhấn mạnh vào hai vấn đề gồm nghiên cứu và ứng dụng AI. Theo ông, nghiên cứu AI tại Việt Nam để cho ra những thành quả như DeepSeek "rất khó", do đứng trước nhiều thách thức, đặc biệt trong ba vấn đề: con người, năng lực tính toán và dữ liệu. Nhắc đến một số tên tuổi như "quái kiệt" AI Lê Viết Quốc tại Google, hay FPT có các nhà máy AI, ông Hùng cho rằng đó chỉ là các trường hợp hiếm tại Việt Nam. Trong khi đó, dữ liệu tiếng Việt để đào tạo AI cũng không nhiều.

TS. Trần Việt Hùng (Hùng Trần) chia sẻ tại Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển R&D Forum 2025, ngày 30/7. Ảnh: Lưu Quý
Hướng đi thiết thực, theo chuyên gia, là phổ cập AI cho người Việt để tạo ra giá trị trước, hay "thành thạo rồi mới sáng tạo". "Điều đó không có nghĩa chúng ta không tập trung vào nghiên cứu chuyên sâu, nhưng đó là vấn đề dài hơi", ông nói.
Ông đề nghị ứng dụng AI mạnh mẽ để tăng năng suất lao động và đóng góp cho kinh tế ngay lập tức. "Chúng ta hầu hết đi sau các làn sóng công nghệ khác. Nhưng với AI tạo sinh (GenAI), Việt Nam có cơ hội đi cùng, nhưng xem ra vẫn chậm", ông nói. "Cần một chiến lược quốc gia, đưa AI ứng dụng mạnh mẽ cho người Việt, để mỗi người tăng năng suất lên gấp 10 lần".
Song song với đó, chuyên gia cũng khuyến nghị cần ưu tiên nghiên cứu sớm bộ dữ liệu về ngôn ngữ tiếng Việt, bởi đây chưa phải ngôn ngữ được các hãng lớn trên toàn cầu quan tâm, dẫn đến việc đào tạo còn yếu. Khi hiểu rõ tiếng Việt, AI sẽ có thể phục vụ người Việt được tốt nhất, từ đó giúp cải thiện mục tiêu phổ cập.
Quan điểm trên đã được Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhiều lần đề cập. Theo ông, "nghiên cứu khoa học là lấy bí mật của trời, là hoạt động tìm ra, khám phá, còn phát triển công nghệ mới là không gian sáng tạo của con người". Đây là hai không gian hoàn toàn khác nhau, cần cách tiếp cận với những tố chất con người khác nhau. Khoa học công nghệ phải hướng tới đổi mới sáng tạo. Đổi mới quan trọng nhất là ứng dụng. Điều này đặc biệt có ý nghĩa với những nước đang phát triển như Việt Nam. "Việt Nam lấy chuyển đổi số làm môi trường phát triển khoa học công nghệ. Khoa học công nghệ ngược lại cũng thúc đẩy, coi chuyển đổi số vừa là quan hệ sản xuất, vừa là phương thức sản xuất", Bộ trưởng chia sẻ trong cuộc làm việc với các đơn vị thuộc Bộ ngày 22/4.

Ông Hamilton Mann của Thales chia sẻ tại Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển R&D Forum 2025, ngày 30/7. Ảnh: Lưu Quý
Tại R&D Forum 2025, trí tuệ nhân tạo cũng được nhiều diễn giả quan tâm. Một trong những chủ đề thu hút nhất là phần chia sẻ của ông Hamilton Mann, Phó chủ tịch Kỹ thuật số tại Thales, từng được Thinkers50 Radar xếp hạng trong danh sách 30 nhà tư tưởng kinh doanh triển vọng hàng đầu thế giới năm 2024. Ông đánh giá AI đã phát triển đến mức "không chỉ là công cụ mà là người ra quyết định".
Theo ông Mann, AI ngày càng trở thành tác nhân tự chủ trong xã hội. Điều này thể hiện rõ qua các ứng dụng thực tế như AI lái xe, phê duyệt khoản vay, kiểm duyệt nội dung trò chuyện, thậm chí trong tương lai có thể giúp đàm phán hiệp ước giữa các quốc gia, chẩn đoán bệnh phức tạp hay giảng dạy cho trẻ em.
Tuy nhiên, ông đặt câu hỏi liệu con người chuẩn bị cho kịch bản này chưa, bởi có hai thách thức lớn với AI là tính tuân thủ và sự liêm chính. Mô hình AI hiện tại là sự tích lũy và tối ưu hóa kiến thức hiện có, tức mọi thứ mà AI có thể tận dụng đều được xây dựng từ quá khứ. Ông cũng phê phán "cuộc đua AI" đang tập trung vào tốc độ hơn định hướng, ưu tiên tạo câu trả lời đúng hơn đặt câu hỏi đúng. Điều này dẫn đến việc AI khuyến khích sự tuân thủ theo khuôn mẫu thay vì tư duy đột phá, đi ngược bản chất của sự đổi mới.
Thách thức thứ hai về sự liêm chính (integrity), theo ông, là do mô hình AI hiện nay chủ yếu tập trung vào mở rộng khả năng kỹ thuật để đạt hiệu suất cao trong các bài kiểm tra đánh giá, thường bỏ qua yếu tố lấy con người làm trung tâm. "Dù có rất nhiều khung đạo đức và hướng dẫn cho AI từ cấp quốc gia đến quốc tế, việc thực thi vẫn chưa đủ", ông nói, thêm rằng con người chưa thể tác động sâu vào khả năng hành xử chính trực của hệ thống AI.
Từ đó, ông đặt ra câu hỏi cần làm sao để AI có thể có "tính chính trực nhân tạo" (artificial integrity), không chỉ là "trí tuệ nhân tạo" (artificial intelligence).
Để đạt sự liêm chính, ông gợi ý phát triển AI tuân theo các nguyên tắc: Hệ thống AI cần được thiết kế để không làm xói mòn năng lực và gây nghiện cho con người, đồng thời phải quản lý hiệu quả các định kiến để giảm bất bình đẳng. AI cũng phải tôn trọng và không "nuốt chửng" các giá trị văn hóa, không gây xao nhãng hay lợi dụng các lỗ hổng trong hệ thống của con người. Đặc biệt, AI phải bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, đề cao giá trị nhân văn, và cuối cùng phải có tính minh bạch cao, dễ hiểu để người dùng nắm rõ quá trình ra quyết định của nó.
Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển Việt Nam 2025 lần đầu được tổ chức tại Ninh Bình, với chủ đề "Thúc đẩy tương lai của Việt Nam thông qua đầu tư R&D chiến lược". Sự kiện quy tụ đội ngũ khách mời gồm 100 chuyên gia người Việt, gốc Việt và những nhân vật có tầm ảnh hưởng hàng đầu trong lĩnh vực R&D trên toàn cầu. Đây được kỳ vọng là nền tảng kết nối cấp cao giữa các khối nhà nước - doanh nghiệp - đại học – tập đoàn công nghệ - viện nghiên cứu và nhà đầu tư, hướng tới mục tiêu thúc đẩy chuyển giao công nghệ, vận hành hiệu quả các mô hình đầu tư, và hình thành hệ sinh thái R&D bền vững tại Việt Nam.
Lưu Quý