Mùi quê hương

Dì Tám gọi báo tin ngoại bị té ruộng, trật chân không đi được, cả nhà quáng quàng. Má tôi cầm điện thoại mà hai tay run run. Thằng út giục má mở loa, đứa nào cũng sốt ruột. Vậy mà, đầu dây bên kia, nghe giọng ngoại tỉnh khô: “Hắn nói quá lên rứa chớ có chi mô. Mai mốt tao gửi đường vô làm bánh tổ ăn Tết chơi hỉ”. Má bật khóc. Có lẽ nỗi nhớ quê lại cồn cào trong lòng má khi nghe cái tên “bánh tổ”. Mười lăm năm rồi, ngoại vẫn vậy. Cứ mỗi độ Tết đến, bà lại nhắc chuyện làm bánh tổ như nhắc con cháu nhớ về quê hương, nguồn cội.

Tôi sinh ra tại một huyện miền núi của tỉnh Quảng Nam, mặc dù chỉ sống ở quê khoảng mười năm đầu đời, ký ức về những ngày Tết quê đơn sơ mà ấm áp trong tôi vẫn nguyên vẹn. Ngày ấy, quê còn nghèo lắm, Tết không rình rang như ở phố. Đường đất, mưa xuống thể nào cũng ngập ngụa sình lầy, diện đồ mới đi chơi Tết mà tay xách giày lội chân đất, đứa nào mặc quần dài thì phải xoắn tới gối. Dù vậy, lũ trẻ con chúng tôi đều mong đến Tết. Lý do đơn giản là để được lẽo đẽo theo má đi rọc lá chuối, nạo dừa và có tiền lì xì mua bong bóng bay chơi.

Tết quê tôi là những ngày mưa và lạnh. Năm nào cũng vậy, mấy ngày giáp Tết, tối tối má phải chuẩn bị một thau than thật to để cả nhà ngồi quây quần cho ấm. Mãi sau này khi đã vào Nam sinh sống, tôi mới nhận ra rằng, cái không khí se lạnh với thau than đỏ ấy là một điều kỳ diệu của Tết quê, mà những người con xa xứ luôn muốm tìm về.

Là con gái gốc Quảng, má tôi lớn lên bên ruộng đồng rơm rạ. Ngay từ khi còn bé, má đã được bà ngoại dạy làm mì Quảng và nhiều loại bánh, mứt là đặc sản của quê nghèo, thành ra, đôi tay má rất khéo léo. Má luôn chuẩn bị Tết cho cả nhà một cách chu đáo. Cứ chừng 23, 24 Tết hàng năm, má đã lo mua nếp, đậu xanh để đến 28 gói bánh tét, bánh tổ. Má nói bánh tổ là bánh của dân Quảng mình, trước là cúng ông bà, sau để thưởng thức.

Trong những ngày ngồi bó gối nhìn má làm bánh tổ, tôi hỏi bánh có từ bao giờ? Má lắc đầu, không ai biết chính xác người dân quê tôi làm bánh này từ khi nào và vì sao bánh lại có tên như vậy. Truyền thuyết kể rằng, bánh vốn do tổ mẫu Âu Cơ làm ra để phát cho các con trong ngày chia tay, người lên rừng, kẻ  xuống biển làm lương khô ăn dọc đường. Cũng có thuyết khác  nói loại bánh này làm ra cốt để cúng ông bà nên mới có tên gọi là “bánh tổ”.

Mười lăm năm, sống giữa đất trời phương Nam nắng - gió thiếu thốn đủ thứ nhưng chưa Tết nào má tôi quên làm bánh tổ. Ở quê, bà ngoại luôn để dành những bát đường thật đẹp, hễ có ai vào Nam là gửi ngay cho má. Đường này má giữ cẩn thận lắm, Tết mới mang ra làm bánh tổ. Tôi thường phụ má nhóm bếp, rọc lá chuối, phụ ba làm khuôn bánh. Má nói, bánh tổ là quà để dành ra Giêng. Thật vậy, không ai ăn bánh khi vừa hấp chín. Bánh được đặt lên bàn thờ ông bà cúng mấy ngày Tết, phải cả tuần, thậm chí cả tháng sau mọi người mới thưởng thức. Bánh có thể ăn sống nhưng chiên thì ngon hơn. Má sẽ cẩn thận cắt bánh thành từng miếng hình chữ nhật thả vào chảo dầu đang sôi. Miếng bánh tổ chiên xong, béo ngây, thơm mùi nếp, mùi đường, lại quyện với hương gừng thành một mùi đặc trưng mà má tôi hay gọi là “mùi quê hương”.

Cuộc mưu sinh ở đất phương Nam đã không dễ dàng như chúng tôi nghĩ. Mười lăm năm chưa về, mười lăm cái Tết cồn cào nhớ. Hôm nay, nghe ngoại nhắc chuyện bánh mứt, thấy lòng nao nao. Tết này chắc cả nhà lại ngồi tần ngần bên cửa sổ, phóng tầm mắt ra con đường lớn, nơi có những chiếc xe đường dài để biển Sài Gòn - Quảng Nam, Sài Gòn - Đà Nẵng đưa hàng nghìn người con xa xứ về quê đoàn viên. Rồi thì, khoé mắt sẽ cay cay.

Thảo Nguyên

• Thể lệ cuộc thi viết 'Tết đoàn viên'
• Cuộc thi viết 'Tết đoàn viên'