"Bao gạo có giá 1,7 triệu đồng tiền Việt. Chưa bao giờ giá cả lại đắt đỏ như hiện nay", Tuân, 28 tuổi, nói.
5 năm trước, anh công nhân ở Bắc Ninh này quyết định vay 300 triệu đồng để đi xuất khẩu lao động Nhật Bản với kỳ vọng đổi đời. Mục tiêu của anh là gửi tiền về xây nhà cho bố mẹ và tích lũy vốn khởi nghiệp. Nhưng thực tế năm 2025 khác xa những gì anh hình dung.
Chi phí sinh hoạt tại Nhật tăng phi mã. Tuân cho biết năm ngoái, một bao gạo 10 kg loại bình dân giá khoảng 4.000 yen (gần 700.000 đồng), nay có loại vọt lên gần 10.000 yen. Vỉ trứng gà 10 quả từ 20.000 đồng lên 70.000 đồng; bó rau cũng chạm mốc 60.000 đồng.
Thu nhập hàng tháng của Tuân khoảng 170.000 yen (28,5 triệu đồng). Trước đây, anh sống dư dả. Giờ, riêng tiền ăn đã ngốn 8 triệu; điện, nước, khí đốt tăng gấp ba lên hơn 6 triệu. Trừ các chi phí cố định, anh chỉ đủ gửi một ít về quê, không còn đồng nào để tích lũy cho bản thân.
"Nhiều hôm tôi phải ăn mì tôm trộn cơm cho chắc dạ", anh kể.
Anh Nhật Tuân ở một siêu thị tỉnh Tochigi, Nhật Bản, trưa 17/12. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Lò Huyền Trang, 26 tuổi, cũng đang trải qua những ngày "vỡ mộng" tại Yeosu, Hàn Quốc.
Đặt chân đến xứ kim chi giữa năm ngoái, Trang kỳ vọng kiếm 50-60 triệu đồng mỗi tháng. Tuy nhiên, công việc phụ bếp và dọn dẹp tại nhà hàng bấp bênh, thu nhập tháng cao nhất chỉ 33 triệu, tháng thấp điểm còn 17 triệu đồng. Trong khi đó, tiền thuê nhà, thuế, bảo hiểm đã chiếm mất 4 triệu. Để gửi tiền về quê, cô thắt chặt chi tiêu ăn uống trong mức 3-4 triệu đồng.
"Giá gạo đã tăng gấp ba lần năm ngoái. Một suất ăn cửa hàng tiện lợi giờ đắt hơn cả một giờ lương làm thêm. Thịt nướng trở thành thứ xa xỉ", Trang nói. Gần đây, cô phải tranh thủ đi làm nông nghiệp theo ngày để bù đắp thu nhập khi việc dịch vụ bị cắt giảm. Mọi vật dụng từ chăn gối đến quần áo, cô đều săn từ các nhóm đồ cũ.
Nhìn những lao động đi Hàn 10 năm trước vừa có tiền gửi về, vừa có vốn lận lưng, Trang thấy chạnh lòng. "Mô hình đi lao động nước ngoài 'một vốn bốn lời' ngày xưa giờ thành 'làm đâu tiêu đó'", cô ví von.
Theo Numbeo, nền tảng dữ liệu về mức sống toàn cầu, chi phí sinh hoạt tại Hàn Quốc năm 2025 cao hơn Việt Nam gần 130%, Nhật Bản cao hơn khoảng 80%. Lạm phát tại Nhật duy trì mức trung bình 3,3% mỗi năm, đẩy giá thực phẩm và nhà ở lên cao kỷ lục.
Khó khăn chồng chất khi đồng nội tệ của hai quốc gia này mất giá mạnh. Yen Nhật giảm gần 30% giá trị trong một thập kỷ qua. Đồng won của Hàn Quốc cũng giảm 25-30%. Trong khi lương danh nghĩa cho lao động nước ngoài chỉ tăng nhẹ, thu nhập thực tế khi quy đổi ra tiền Việt để gửi về nhà đã "bốc hơi" đáng kể.
Lò Huyền Trang làm phục vụ quán ăn ở Yeosu, Hàn Quốc, tháng 12/2025. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Ông Nguyễn Nam Cường, nghiên cứu sinh tại Học viện Hàn Quốc học AKS, nhận định lợi thế của xuất khẩu lao động hiện nay không còn nằm ở con số lương trên hợp đồng.
"Khi tỷ giá bất lợi và chi phí sinh hoạt tăng, khả năng tích lũy vốn giảm mạnh. Đi lao động ở Nhật hay Hàn giờ đây chuyển từ chiến lược 'di cư tích lũy' sang 'di cư duy trì sinh kế'", ông Cường phân tích. Chuyên gia ghi nhận hiện tượng nhiều người lao động phải cắt giảm chi tiêu cực đoan để giữ lượng tiền gửi về.
Theo số liệu năm 2024, Việt Nam có hơn 158.000 lao động đi làm việc ở nước ngoài, trong đó Nhật Bản là thị trường lớn nhất. Mức lương phổ biến khoảng 180.000 yen, tương đương 28-30 triệu đồng mỗi tháng, cùng nguồn kiều hối ước đạt 3,5-4 tỷ USD khiến thị trường này được xem là cơ hội tích lũy.
Nhưng đằng sau các con số là nhiều rào cản. Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) năm 2023, chi phí để sang Nhật của lao động Việt trung bình khoảng 192 triệu đồng, thuộc nhóm cao nhất khu vực. Khảo sát của cơ quan quản lý nhập cư Nhật cho thấy hơn 50% thực tập sinh Việt mang khoản nợ tương đương hơn hai năm lương tối thiểu.
Ông Cường khuyến cáo người lao động cần tính toán kỹ bài toán tài chính trước khi quyết định đi xuất khẩu lao động như: Lương thực nhận sau khi trừ thuế, bảo hiểm và sinh hoạt phí còn bao nhiêu; quy đổi ra tiền Việt được bao nhiêu. Ngoài ra, chi phí đầu vào (phí môi giới, học tiếng) càng cao, thời gian hoàn vốn càng dài, rủi ro càng lớn.
"Chỉ khi số tiền gửi về vẫn đảm bảo tích lũy ngay cả trong kịch bản tỷ giá xấu nhất, người lao động mới nên quyết định lên đường", ông Cường nói.
Ở Nhật Bản, trong lúc chưa thể tăng được thu nhập, Nhật Tuân thay đổi hoàn toàn lối sống. Anh hái rau dại ven đường thay vì mua ở siêu thị. Những buổi làm về sớm, anh xếp hàng nhiều giờ để mua hàng giảm giá. Thậm chí, có lần anh phải xin nghỉ phép để săn gạo và nhu yếu phẩm rẻ.
Thanh Nga - Ngọc Ngân