Phương pháp tưới ngập khô xen kẽ (AWD) đang được nhiều vùng trồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long áp dụng và nở rộ hơn trong 1-2 năm gần đây khi có sự đồng hành của nhiều doanh nghiệp, tổ chức. Các nhà khoa học ước tính nếu áp dụng quy trình này trên toàn bộ 1,8 triệu ha lúa ở đồng bằng sông Cửu Long, có thể tiết kiệm 7.400 tỷ đồng, giảm 2,4 tỷ m3 nước và giảm 13,86 triệu tấn khí thải.
Mô hình mới yêu cầu giảm mật độ sạ giống xuống thấp, khoảng 60-70 kg/ha - giảm đáng kể so với cách làm truyền thống (khoảng hơn 200 kg/ha). Công thức tưới nước cũng thay đổi, từ ngập liên tục sang ngập - khô xen kẽ. Mỗi vụ chỉ tươi 5-6 lần, không ngập quá 3 cm.
Theo các nhà khoa học, với phương pháp truyền thống, ruộng ngập liên tục làm oxy không thể xâm nhập vào đất, tạo điều kiện cho vi khuẩn sản sinh khí metan -chiếm tới 75% khí thải nông nghiệp. Metan có khả năng thu bức xạ mặt trời mạnh gấp 25 lần so với CO2 trong khoảng thời gian 100 năm. Các nhà khoa học ước tính rằng nó là nguyên nhân gây ra ít nhất một phần tư hiện tượng nóng lên toàn cầu ngày nay.
Phương pháp mới được các nhà khoa học kiểm chứng giúp oxy xâm nhập sâu vào đất, làm rễ lúa khỏe hơn, chống chịu bệnh tật tốt hơn. Kết quả triển khai trên 540 ha ở An Giang cho thấy mô hình làm tăng năng suất lúa khoảng 9%, thu nhập tăng 31%, lợi nhuận thuần tăng khoảng 7 triệu đồng/ha so với cách làm cũ. Lượng khí metan phát thải giảm 19-31%.
Cánh đồng lúa vào mùa thu hoạch ở Đồng bằng sông Cửu Long. Ảnh: Trần Thành
Hiện, phương pháp này được nhiều doanh nghiệp đồng hành, khuyến khích nông dân nhân rộng. Chẳng hạn, mới đây, Coca-Cola phối hợp với nhiều bên hỗ trợ 42 hộ nông dân ở Long An chuyển đổi sang kỹ thuật trên 50 ha đất trồng lúa trong mùa vụ từ tháng 4 đến tháng 8/2025.
Nhằm tăng tính hiệu quả, quy trình quản lý dư lượng tối đa (MRL) cũng được tư vấn và triển khai để kiểm soát lượng tồn dư thuốc bảo vệ thực vật trong ngưỡng quy định. Song song với kỹ thuật AWD, nông dân cắt giảm 20-30% chi phí trong một vụ mùa, giảm phát thải và nâng cao chất lượng nông sản. Theo đơn vị, phương pháp nông nghiệp giúp xây dựng chuỗi giá trị lúa gạo bền vững, cải thiện sinh kế cho nông dân thông qua việc giảm chi phí đầu vào và tăng giá bán đầu ra cho lúa.
Cùng với phương pháp AWD, nông dân miền Tây đang triển khai nhiều phương pháp canh tác nhằm hiện thực hóa đề án 1 triệu ha lúa công nghệ cao, phát thải thấp của Chính phủ. Máy móc dần thay thế cách làm thủ công. Quy trình bón phân, phun thuốc cũng giảm số lần so với cách làm truyền thống.
Gia đình ông Lê Văn Hưu, tỉnh Long An (nay là Tây Ninh) đang triển khai canh tác 3 ha theo mô hình này. Ngoài AWD, ông dùng drone phun thuốc thay vì thuê nhân công. Drone phun thuốc chính xác, vừa đủ, hạn chế phát sinh dư lượng chất hóa học. Rơm rạ sau khi thu hoạch cũng không đốt như trước mà được doanh nghiệp thu mua để sử dụng làm thức ăn chăn nuôi, trồng nấm.
Theo ông Hưu, chi phí sản xuất mỗi mùa vụ giảm hơn 30% so với trước trong khi lợi nhuận thu được khoảng 75 triệu đồng mỗi vụ, tăng gần 20 triệu đồng so với trước đây.
Từng tham gia triển khai mô hình tương tự ở nhiều tỉnh miền Tây, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Bảo Vệ, nguyên trưởng khoa Nông nghiệp, Đại học Cần Thơ, cho rằng phương pháp canh tác lúa phát thải thấp là lối ra cho nông dân sau thời gian dài luẩn quẩn: thiên nhiên càng khắc nghiệt - năng suất giảm - tăng phân bón, nước - tăng phát thải khí nhà kính.
Tuy nhiên, chuyên gia cho rằng mô hình này chỉ thành công khi canh tác trên diện tích lớn, sử dụng công nghệ cao, đòi hỏi đầu tư hàng tỷ đồng, không phù hợp với những cánh đồng nhỏ lẻ. Nông dân có thể tham gia vào hợp tác xã để triển khai. Song song đó, ông cho rằng doanh nghiệp có thể cùng tham gia với người dân, chịu trách nhiệm từ sản xuất đến thương mại. Nông dân góp vốn bằng quyền sử dụng đất như cổ đông.
Hoài Phương