Tính chính xác và phương pháp thống kê số liệu kinh tế Việt Nam là đề tài được bàn luận nhiều thời gian qua. Tại hội nghị của ngành kế hoạch hồi đầu tháng 8, Thủ tướng cũng nhận định các địa phương hiện tính GDP "không giống ai". Chủ đề này cũng vừa được các chuyên gia của Ngân hàng HSBC phân tích trong báo cáo có tiêu đề "Ngân sách nhìn từ những phương thức tính khác nhau".
HSBC nhận định bức tranh tài khóa thực tế của Việt Nam có thể đang cải thiện nhưng vẫn còn nhiều quan ngại. Ảnh: Anh Quân
Theo báo cáo, với thuế suất được cắt giảm để hỗ trợ doanh nghiệp và thu hút vốn đầu tư nước ngoài, cộng với nền kinh tế chưa thoát khó khăn, thâm hụt ngân sách đang là mối quan ngại lớn với nhà điều hành. Năm 2013, chỉ tiêu này đã tăng lên 5,5% GDP từ mức 5,4% GDP trong năm 2012. Tuy nhiên, các chuyên gia của HSBC cho rằng mối quan ngại không nằm ở báo cáo thâm hụt ngân sách mà ở sự thiếu minh bạch về nợ công dẫn đến nhiều ước lượng khác nhau.
Do đó, tổ chức này đã tiến hành nghiên cứu kỹ hơn phương pháp kế toán của Chính phủ và các chi tiết về chi và thu ngân sách. Hiện có 4 loại báo cáo ngân sách được Bộ Tài chính công bố định kỳ, gồm báo cáo về ngân sách được thông qua, báo cáo thực hiện ngân sách theo quý, báo cáo ngân sách cuối năm và báo cáo kiểm toán bên ngoài. Và theo HSBC, cách tính của Việt Nam khác so với cách tính ngân sách quốc gia theo chuẩn quốc tế - Quy tắc Thống kê tài chính quốc gia năm 2011 - GFSM 2001 của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF).
Khác biệt chủ yếu là cách phân loại thu chi và ghi nhận các hoạt động ngân sách. Ví dụ, Việt Nam tính cả doanh thu bán các tài sản phi tài chính vào tổng thu trong khi GFSM 2001 đưa phần này vào mục tài sản phi tài chính ròng, việc đưa thanh toán nợ gốc vào chi tiêu của chính phủ cũng dẫn đến thâm hụt ngân sách lớn.
"Nhìn chung, ngân sách Việt Nam toàn diện, chỉ còn vài vấn đề liên quan đến nợ mang sang, nguồn vốn phát sinh ngoài ngân sách, chi tiêu ngoài ngân sách và các doanh nghiệp nhà nước...làm ảnh hưởng tới bức tranh thật về tình hình sức khỏe ngân sách Việt Nam", báo cáo nêu.
Ngoài ra, việc có quá nhiều con số ước lượng ngân sách khác nhau cũng gây hoang mang về tình trạng sức khỏe của hệ thống tài chính Việt Nam. Sau khi tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong Ngân hàng thế giới, nhóm nghiên cứu của HSBC thấy rằng nguồn thu thập thông tin chính về các con số tài chính thường từ báo chí, mà đa phần các thông tin này bị nhiễu do từ một số liệu có thể có nhiều kết luận khác nhau.
Hiện Chính phủ cũng công bố hai bảng cân đối ngân sách: một bảng dùng cách tính Việt Nam và một bảng tính theo GFSM 2001, song cách tính của IMF thường cho kết quả thâm hụt thấp hơn bởi Việt Nam tính cả phần nợ trả dần vào các khoản chi, khiến bội chi gia tăng. "Điều này thể hiện cán cân tài chính của Việt Nam trong thực tế thấp hơn so với các con số thống kê, đặc biệt khi sử dụng các chuẩn quốc tế để tính toán. Song, khó có thể khẳng định chắc chắn nợ của Việt Nam có thể thấp hơn vì nhiều vấn đề chưa thực sự rõ ràng", HSBC cảnh báo.
Chẳng hạn nhiều khoản mục doanh thu và chi phí còn phải sắp xếp lại cho phù hợp với chuẩn GFSM 2001, tình hình kinh doanh của các doanh nghiệp Nhà nước cũng chưa được đánh giá sẽ ảnh hưởng thế nào tới ngân sách, nguồn thu từ dầu khí, vốn đóng góp gần 20% trong tổng thu ngân sách cũng chưa được nhìn nhận đầy đủ...
"Bức tranh tài khóa thực tế có thể đang cải thiện nhưng vẫn có nhiều quan ngại. Các vấn đề nêu lên ở trên tiếp tục che phủ bức tranh tài khóa thực sự của Việt Nam", HSBC nhận định.
Lĩnh vực sản xuất phục hồi đã góp phần làm tăng doanh thu từ thuế thu nhập doanh nghiệp trong tháng 6/2014. Các khoản chi phí trung bình (không bao gồm trả nợ gốc) cũng có xu hướng giảm, từ mức khoảng 30% năm 2006 về 22% hiện tại và được kỳ vọng không biến động lớn trong năm nay.
Với nguồn thu được cải thiện và chi phí có thể không thay đổi, mức thâm hụt ngân sách có thể được cải thiện tốt hơn. Bởi vậy, HSBC khuyến nghị nếu Chính phủ có một vài điều chỉnh đơn giản để phù hợp với thông lệ quốc tế, cùng với cải thiện truyền thông về ngân sách để tạo ra hiệu ứng tích cực hơn trước những nhận định về rủi ro của thị trường và tăng uy tín của cơ quan quản lý nhà nước.
Liên quan đến tình hình kinh tế vĩ mô, HSBC đánh giá quá trình phục hồi vẫn còn chậm. Sau giai đoạn tăng trưởng khá vững chắc từ tháng 9/2013, chỉ số nhà quản trị mua hàng ngành sản xuất (PMI) giảm liên tiếp 4 tháng, xuống mức 50,3 trong tháng 8/2014. Chỉ số lạm phát toàn phần tiếp tục giảm xuống mức 4,3% so với cùng kỳ năm ngoái do nhu cầu nội địa yếu.
"Chúng tôi nghĩ rằng hoạt động trong tháng sau sẽ tiếp tục ảm đạm do hàng tồn kho còn cao và các đơn hàng ít. Nếu lạm phát vẫn ở dưới mức 4,5% trong tháng 9, nhiều khả năng Ngân hàng Nhà nước sẽ cắt giảm thêm lãi suất thị trường mở để kích cầu nội địa", HSBC dự báo.
Huyền Thư