Chính quyền TP Huế dự kiến di dời 7 lô cốt và 6 hộ dân sinh sống trong khu vực di tích thành Trấn Hải, phường Thuận An, để trùng tu, trả lại nguyên trạng như dưới triều Nguyễn.
Thành Trấn Hải được vua Gia Long xây dựng năm 1812 tại cửa biển Thuận An, làm nơi phòng thủ ven biển. Công trình hình tròn, cao 6 m, xây bằng gạch vồ, trên thành có 99 ụ súng đại bác. Thành có hai cửa vòm, gồm cửa chính hướng Nam và cửa phụ phía sau, xung quanh là hào nước.
Dưới thời vua Minh Mạng, lầu Quan Hải được dựng để nhà vua ngự xem. Sang triều Thiệu Trị và Tự Đức, thành tiếp tục được tu sửa, gia cố, bổ sung hành cung và các ụ súng. Ngoài ra, triều Nguyễn còn xây dựng hệ thống đồn lũy từ cửa Thuận An đến phá Tam Giang và sông Hương.
Để chống sóng đánh xói lở, các vua Nguyễn cho xây kè đá, đóng cừ và trồng hàng nghìn cây dừa trên cồn cát xung quanh.
Năm 1883, quân Pháp đánh chiếm cửa biển Thuận An, thành Trấn Hải thất thủ, các quan trấn giữ thành là Lê Sĩ và Lê Chuẩn tử trận, quan Lâm Hoành và Trần Thúc Nhẫn nhảy xuống sông tự vẫn. Triều đình phải ký Hòa ước Quý Mùi (Hòa ước Harmand, 1883), chấp nhận sự bảo hộ của Pháp.
Thành Trấn Hải được quân Pháp sử dụng làm đồn binh trong thời gian dài cai trị Việt Nam. Sau năm 1954, quân đội Mỹ cũng sử dụng thành Trấn Hải làm đồn binh, xây dựng nhiều lô cốt.
Sau năm 1975, thành Trấn Hải trở thành đồn biên phòng cửa khẩu cảng Thuận An và được xây dựng thêm nhiều tòa nhà mới phục vụ sinh hoạt cho bộ đội biên phòng. Năm 1997, thành Trấn Hải được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia.
Để phục vụ việc tu bổ di tích thành Trấn Hải, Đồn biên phòng cửa khẩu cảng Thuận An đã chuyển lên trụ sở mới và đang bàn giao di tích cho Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế quản lý và trùng tu.
Nhiều tòa nhà trong thành Trấn Hải xuống cấp không thể sử dụng. Nhiều năm trước, Đồn biên phòng cửa khẩu cảng Thuận An phải khóa trái cửa tòa nhà, hạn chế người ra vào để đảm bảo an toàn.
Hệ thống hầm hào phía bên dưới lầu Quang Hải là nơi binh lính triều Nguyễn nghỉ ngơi, trấn giữ thành. Sau khi Đồn biên phòng cửa khẩu cảng Thuận An di dời, hầm ngổn ngang các vật dụng.
Hệ thống tầng mái của lầu Quang Hải và các tòa nhà bên trong thành Trấn Hải đã xuống cấp, nguy cơ đổ sập nếu không sớm gia cố, trùng tu.
Một lô cốt được quân đội Mỹ xây dựng giai đoạn 1957-1975 trong khuôn viên thành đã xuống cấp.
Lô cốt nằm chen lấn lên tường thành gây ảnh hưởng đến mỹ quan di tích.
Trong thành còn tồn tại các dược khố, nơi xưa kia triều Nguyễn dùng chứa vũ khí, cho lính canh nghỉ ngơi. Hai dược khố được xây dựng bằng gạch vồ vẫn còn nguyên trạng như dưới triều Nguyễn.
Bên ngoài thành Trấn Hải, một số dược khố được xây dựng dưới triều Nguyễn bị vùi lấp trong khuôn viên nhà dân, bị lăng mộ đè lên.
Di tích thành Trấn Hải hiện nằm lọt thỏm giữa hàng nghìn ngôi nhà kiên cố của người dân.
Theo kế hoạch, việc di dời lô cốt và các công trình chiến đấu tại thành Trấn Hải thuộc giai đoạn 2 của dự án Bảo tồn, tu bổ và tôn tạo hệ thống kinh thành Huế, triển khai tại 16 khu vực di tích.
Dự án nhằm gìn giữ và bảo vệ các giá trị lịch sử, bảo tồn tối đa yếu tố nguyên gốc do tiền nhân để lại, ổn định, nâng cao chất lượng sống cho người dân trong khu vực I di tích; bảo vệ môi trường, chỉnh trang cảnh quan; phát huy giá trị di tích để phát triển sản phẩm du lịch, tạo động lực thúc đẩy kinh tế xã hội.
Võ Thạnh