Nhưng cụm từ cũng diễn tả được phần nào trải nghiệm và tiện nghi khác biệt của phương tiện này so với các loại xe khách trước đó: khoang riêng, ghế nằm trang bị rèm che, đèn đọc sách, ổ cắm sạc. Hành khách còn được cung cấp wifi, nước uống, chăn gối sạch, thậm chí có cả TV cá nhân, suất ăn nhẹ và WC trên xe.
Tôi sử dụng phương tiện này lần đầu tiên vào năm 2011. Ấn tượng ban đầu khá tốt: hiện đại, sang trọng, riêng tư và thoải mái. Nhưng trong những lần sau, cảm giác bất an dần hình thành, đặc biệt là trên những lộ trình thiếu bằng phẳng, nhiều dốc hoặc khúc cua; hoặc khi xe dính phải ổ voi, ổ gà...
Lịch sử xe giường nằm có lẽ ít được quan tâm. Từ thời cổ đại, ở phương Đông đã có những chiếc "xe nằm" thô sơ di chuyển bằng sức kéo. Còn xe giường nằm đúng nghĩa (theo cách hiểu hiện đại) lại bắt nguồn từ phương Tây với tên gọi "nightliner"/"sleeper bus". Ban đầu, thiết kế này được dành riêng cho những nhóm nhạc trong quá trình lưu diễn, nhằm đáp ứng tốt hơn về tiện nghi và điều kiện ngơi nghỉ. Nó cũng phù hợp với những người thích cuộc sống rày đây mai đó trên những ngôi nhà xe di động. Theo thời gian, xe giường nằm đã trở thành phương tiện vận tải hành khách ở nhiều quốc gia.
Tại Trung Quốc, loại phương tiện này từng góp phần giải quyết nhu cầu cấp bách trong vấn đề đi lại. Số lượng xe giường nằm ở nước này có thời điểm lên đến vài chục nghìn chiếc. Tuy nhiên, hơn 10 năm trước, vì nhiều lý do khác nhau, nhà chức trách Trung Quốc đã ra chính sách dừng sản xuất và không chấp nhận đăng ký lưu thông đối với xe giường nằm.
Ở Việt Nam, xe giường nằm xuất hiện từ gần 30 năm trước.
Với khả năng mang lại những trải nghiệm tích cực cho người dùng, giá cả tương đối hợp lý (so với tàu hỏa và máy bay), đáp ứng khá tốt nhu cầu đi lại của người dân - nhất là người có thu nhập thấp, trung bình - xe khách giường nằm không ngừng phát triển về số lượng. Trong gần 10 năm đầu, đã có khoảng hơn 4.500 xe giường nằm được đăng ký hoạt động (phần lớn lắp ráp trong nước hoặc hoán cải từ xe vận tải hành khách thông thường). Hiện nay, đa số tuyến xe đường dài đều được các nhà xe bố trí xe giường nằm. Nhiều đơn vị kinh doanh vận tải đã rút hẳn xe có ghế ngồi truyền thống khỏi các tuyến cố định từ 200 km trở lên. Mỗi ngày, có hàng nghìn chuyến xe giường nằm đang cấp tập vận chuyển hành khách từ Bắc vào Nam.
Tuy nhiên, vì được thiết kế hai tầng, xe giường nằm thường bị nhồi nhét khách. Năm 2021, một xe khách có thiết kế 38 giường, đã chở đến 95 khách đi từ Hà Nội qua cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ - Ninh Bình. Không ít tai nạn giao thông thương tâm liên quan đến xe giường nằm, đặc biệt là tai nạn nghiêm trọng tại Sa Pa vào năm 2014 khiến 14 người chết. Thảm họa này là "giọt nước tràn ly" dẫn đến sự ra đời của Thông tư 63/2014/TT-BGTVT, với quy định cấm xe giường nằm tại một số tuyến đường đồi núi. Mới đây nhất, vụ tai nạn liên quan đến xe khách hai tầng tại Hà Tĩnh, dù nguyên nhân được xác định do lỗi con người (chạy quá tốc độ cho phép), vẫn tiếp tục làm dấy lên lo ngại về độ an toàn của loại phương tiện này.
Tại hội nghị trao đổi về công tác bảo đảm trật tự, an toàn giao thông do Cục Cảnh sát giao thông (Bộ Công an) chủ trì vào sáng 1/8, đã có những ý kiến đề xuất cần hạn chế, thậm chí cấm xe giường nằm.
Lãnh đạo Cục cung cấp số liệu cho biết, trong 7 tháng đầu năm 2025, cả nước xảy ra 4.000 vụ tai nạn liên quan đến xe tải và xe khách, khiến 2.466 người chết. Số lượng xe tải và xe khách chỉ chiếm 2,49% nhưng lại chiếm đến 37,1% số vụ và 40,27% số người chết vì tai nạn giao thông.
Nhưng đã đến thời điểm thực sự cần cấm xe giường nằm hay chưa?
Tôi cho rằng, chưa phải lúc cấm phương tiện này, khi mà hệ thống cao tốc và đường sắt vẫn chưa thật sự hoàn thiện, việc di chuyển với khoảng cách từ 300 km trở lên còn mất nhiều thời gian. Trong khi đó, hàng không, thậm chí tàu hỏa, đòi hỏi chi phí khá cao, hạn chế khả năng tiếp cận của người thu nhập thấp. Hơn nữa, với đặc thù của hệ thống giao thông Việt Nam hiện nay thì vận tải hành khách đường bộ vẫn là nền tảng cốt lõi, chiếm gần 90% tỷ trọng hành khách nói chung. Theo thống kê của ngành giao thông, tại thời điểm năm 2021, cả nước có tổng số 11.694 tuyến vận tải hành khách cố định liên tỉnh, với 19.639 xe tuyến cố định. Trong số đó, số lượng xe giường nằm luôn chiếm tỷ lệ lớn. Do đó, cấm hoàn toàn xe giường nằm là giải pháp khó khả thi, khi chưa có đủ các loại hình phương tiện đường dài khác thay thế.
Đối với các tai nạn liên quan đến xe giường nằm, tôi cho rằng có thể giảm thiểu, trước hết thông qua việc tăng cường các quy định, quy chuẩn về thiết kế kỹ thuật. Chẳng hạn, cần hạn chế số lượng giường nằm, nhất là ở tầng hai của xe. Ngoài ra, cần kiểm soát chặt chẽ việc bố trí các công cụ, phương tiện, biện pháp hỗ trợ khẩn cấp như: búa thoát hiểm, cửa thoát hiểm. Nên cấm triệt để xe giường nằm lưu thông ở khu vực đồi núi (các quy định hiện hành chỉ cấm xe giường nằm 2 tầng trên các tuyến đường cấp 5 và cấp 6 miền núi). Đồng thời, tăng cường bảo trì đường bộ, đảm bảo chất lượng hạ tầng giao thông (trong nhiều năm, nguồn kinh phí bảo trì đối với hệ thống quốc lộ thường chỉ đáp ứng được khoảng 40% so với nhu cầu).
Cấm xe giường nằm vào khung giờ 2-5h sáng cũng là giải pháp có thể cân nhắc, nhằm đảm bảo sức khỏe của tài xế khi lái xe. Việc này sẽ khiến các nhà xe phải thay đổi lịch trình phù hợp để tránh việc bố trí chỗ nghỉ ngơi giữa chặng cho hành khách đối với những tuyến đường dài. Tuy nhiên, an toàn tính mạng, sức khỏe của hành khách vẫn phải được ưu tiên hàng đầu.
Cuối cùng, một trong những nhân tố quan trọng nhất có thể giảm số lượng và mức độ nghiêm trọng của các vụ tai nạn giao thông liên quan đến xe giường nằm là tinh thần trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp và ý thức tuân thủ quy định pháp luật của đội ngũ tài xế.
"Hàng không mặt đất" có thể còn phải tiếp tục thực hiện sứ mệnh vận tải của mình trong những năm tiếp theo. Nhưng ngành giao thông sẽ cần cân nhắc kỹ càng hơn về lộ trình, thời gian để chuẩn bị cho sự "về hưu" của loại phương tiện này trong tương lai, khi mà hệ thống đường cao tốc tiếp tục được mở rộng, nâng cao chất lượng và hoàn thiện ngày càng đồng bộ hơn.
Trương Thế Nguyễn