"Trước đây tôi chưa từng nghĩ lá dứa có thể lấy sợi và dệt thành vải để may chiếc áo tôi mặc hôm nay", anh Trần Xuân Tuấn, thế hệ thứ hai trong một gia đình hơn 30 năm trồng dứa (quả thơm) tại Thanh Hóa nói tại sự kiện "Mặc Thơm" diễn ra ở TP HCM cuối tuần trước.
Anh Tuấn là một trong số các nông hộ thuộc 200 ha vùng trồng của Thanh Hóa, Nghệ An, Kiên Giang (cũ) tham gia cung cấp lá dứa, hợp tác cùng nhóm doanh nghiệp (gồm Ecosoi, Trung Quy và Faslink) để sản xuất vải thân thiện môi trường.
Theo Faslink, với mỗi ha dứa chuyển đổi sản xuất, các nông hộ có thể tăng thêm khoảng 60 triệu đồng thu nhập. Chị Lê Thị Nhung (Nghệ An) bán lá dứa làm sợi được 3 năm. "Vừa bán được quả, vừa bán được lá, chồi và thu nhập tăng lên, nên tôi cũng phấn khởi", chị nói.
Việt Nam có khoảng 42.000 ha trồng dứa, tập trung ở Thanh Hóa, Ninh Bình, Nghệ An và các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Ngoài phần quả được thu hoạch, phần lá của cây sản lượng gần 1,7 triệu tấn, thường được xem là phế phẩm.
Tại Thanh Hóa, những nông hộ như anh Tuấn thường chọn cách dùng máy phay lá và đốt bỏ. Một số gia đình có diện tích trồng lớn phun thuốc cỏ cháy trước khi xử lý. "Nếu không đốt, chúng tôi cũng không biết phải làm gì với số lá đó", anh kể.
Anh Trần Xuân Tuấn và chị Vũ Thị Liễu (giữa) tại buổi chia sẻ về vài sợi dứa tại TP HCM. Ảnh: PinaLina
Chị Vũ Thị Liễu, nhà sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Ecosoi cho biết đa số nông dân chọn cách đốt vì lá dứa có nhiều gai, cứng nên xay nghiền làm phân bón hoặc thức ăn chăn nuôi tốn chi phí cao. Chị cũng là chuyên gia môi trường từng tham gia các dự án của Bộ Tài nguyên & Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), UNDP và Ngân hàng Thế giới.
"Đốt lá dứa phát thải nhiều CO2 và tôi lo ngại hóa chất còn nguy cơ ngấm vào nước ngầm", chị cho biết. Đi tìm lời giải cho vấn đề, chị nhận ra cách duy nhất là biến lá dứa thành sản phẩm có giá trị kinh tế để nông dân không còn đốt bỏ.
Nhận ra lá dứa chứa hàm lượng cellulose cao - loại sợi tự nhiên có độ bền, khả năng thoáng khí và hút ẩm tốt - năm 2021, Ecosoi bắt đầu phát triển máy tách xơ dứa và dần nâng cấp lên các phiên bản tự động để sản xuất khối lượng lớn.
Họ cam kết xử lý lá dứa bằng phương pháp cơ học không dùng hóa chất. Theo thông tin doanh nghiệp tự công bố, để sản xuất 1 tấn xơ dứa, quy trình dùng khoảng 60 tấn lá dứa tươi, giúp giảm hơn 17 tấn CO2, chủ yếu nhờ không đốt bỏ.
"Khi chào bán xơ dứa thì mọi người khen sản phẩm hay, tốt nhưng không mua vì không biết dùng làm gì", chị Liễu kể. Vì vậy, startup này tiếp tục phát triển quy trình từ xơ dứa kéo thành sợi và dệt vải. Họ kết hợp với nhà thiết kế như Vũ Việt Hà để tạo ra các bộ thời trang mang tính ứng dụng.
Một khâu xử lý để sản xuất xơ dứa. Ảnh: Ecosoi
Khi các bộ sưu tập thời trang được giới thiệu ở Nhật Bản, Thụy Sĩ và Anh, Ecosoi bắt đầu có khách nước ngoài hỏi mua sản phẩm. Nhờ vậy, hàng đi được Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ và Hungary. Tuy nhiên, phải đến khi gặp Faslink, một đơn vị chuyên phát triển và cung cấp vải thân thiện, Ecosoi mới có đơn hàng nội địa đầu tiên. Để xây dựng một chuỗi cung ứng hoàn chỉnh cho vải sợi dứa, hai công ty bắt tay với doanh nghiệp Trung Quy, hình thành mô hình Open Innovation.
Theo đó, sợi dứa sản xuất bởi Ecosoi sẽ được pha trộn với sợi cotton và đưa vào quy trình dệt tại Trung Quy. Doanh nghiệp này có các chứng nhận quốc tế như GRS, GOTS, Oeko-Tex, với quy trình sử dụng ít tài nguyên hơn so với các chất liệu tổng hợp truyền thống, khi chỉ tốn 280 kWh và 23 m3 nước để sản xuất một tấn sợi và không sinh ra vi nhựa.
Ở những phiên bản đầu tiên, vải sợi dứa sản xuất ra có cảm giác bị thô cứng. Để khắc phục, ông Trần Văn Quy, CEO Trung Quy Group cho biết họ sử dụng công nghệ lý - hóa (không dùng hóa chất) để làm mềm sợi, đảm bảo độ co rút dưới 5% và tạo cảm giác mềm mại khi mặc. Hiện họ hoàn thiện được các loại vải sợi dứa nhẹ, thoáng khí, mềm như lanh, phân hủy sinh học hoàn toàn, đặt tên là PinaLina.
Trong chuỗi giá trị, Faslink đóng vai trò điều phối, từ nghiên cứu chất liệu, định hình thiết kế đến xây dựng thương hiệu, tìm kiếm khách hàng. Nhà sáng lập kiêm Tổng giám đốc Trần Hoàng Phú Xuân cho biết vải sợi dứa đã nhận được quan tâm từ các đối tác Việt Nam, Nhật Bản, Mỹ và châu Âu. Bà tiết lộ có 3 nhãn hàng thời trang nội địa (local brand) mở lời hợp tác và công ty hàng đầu ngành xây dựng chốt đơn hàng đồng phục từ vải sợi dứa.
"Một số thương hiệu thời trang nội địa đang trong giai đoạn thử nghiệm mẫu vải dệt từ sợi dứa của chúng tôi để đưa vào bộ sưu tập mới 2025-2026", bà Xuân nói. Dự kiến tháng 8 và 9, những sản phẩm quần áo, phụ kiện từ chất liệu này sẽ có mặt trên thị trường.
Nhà sáng lập, Tổng giám đốc Faslink Trần Hoàng Phú Xuân tại không gian triển lãm các trang phục làm từ vải sợi dứa. Ảnh nhân vật cung cấp
Tuy nhiên, để khách hàng quốc tế đón nhận sản phẩm thời trang "xanh" từ chất liệu vải dứa, nhóm hợp tác còn nhiều việc phải làm, từ tiếp thị đến tạo niềm tin. Song song mở rộng hợp tác với các nhà thiết kế, thương hiệu thời trang và nhà bán lẻ, bà Xuân cho biết chuỗi của họ còn hướng tới xây dựng hệ sinh thái sản phẩm tiêu dùng đầu cuối. Bộ sưu tập trang phục đầu tiên có tên "Mặc Thơm" đang được triển lãm tại TP HCM và chuẩn bị tiếp thị đến Mỹ tháng này và Nhật Bản vào tháng 10.
"Ngoài ra, làm sao để có thể bảo hộ toàn bộ hành trình tạo ra sản phẩm này, từ nguyên liệu đầu vào đến sản phẩm cuối, là điều chúng tôi luôn trăn trở", bà Xuân nói thêm.
Vì vậy, họ dự định dùng công nghệ chuỗi khối (blockchain) để truy xuất toàn bộ chuỗi cung ứng theo chuẩn LCA (Life Cycle Assessment). "Trong ngành thời trang toàn cầu hiện nay, sở hữu LCA giúp mình tự tin đi bất kỳ thị trường nào và khách hàng cũng yên tâm lựa chọn hơn", bà nói.
Viễn Thông