Thiên Thanh Bình chuyên sản xuất áo thun polo, quần áo thể thao xuất khẩu cùng nhiều sản phẩm thêu, đính cườm, thêu 3D, ép hạt đá, cắt laser, thêu tay trên các chất liệu khác nhau. Nhà máy rộng 2.000 m2, với 150 công nhân, vận hành 80 máy may, 13 máy thêu và 6 máy laser, đạt công suất khoảng 500.000 sản phẩm may và 3 triệu sản phẩm thêu mỗi năm.

Việc chuyển đổi xanh được doanh nghiệp triển khai theo lộ trình gồm 5 giai đoạn, đến nay đã cải tạo hơn 80% máy may, thêu, cải tạo nhà xưởng với tổng mức đầu tư gần 200.000 USD. Trong quá trình này, công ty thay toàn bộ hệ thống đèn LED tiết kiệm điện, bố trí công tắc thuận tiện để nhân viên dễ bật tắt khi không sử dụng, trang bị phần mềm đo năng suất và điện tiêu thụ cho từng máy sản xuất.

Song song, các vòi nước, ống hơi được thay mới để tránh rò rỉ; rác thải công nghiệp như vải, nylon, giấy được phân loại xử lý riêng. Không chỉ cải tiến thiết bị, doanh nghiệp còn đầu tư hệ thống làm mát trong nhà xưởng nhằm giảm nhiệt độ và cải thiện môi trường làm việc cho người lao động.

Dù đã đạt những kết quả bước đầu, nâng năng lực sản xuất gấp đôi và duy trì được quan hệ với đối tác nước ngoài, song bà Thanh cho rằng hành trình xanh hóa không dễ dàng. Thách thức lớn nhất vẫn là chi phí đầu tư cho thiết bị, kiểm toán và đào tạo, trong khi việc thay đổi thói quen công nhân từ thực hiện phân loại rác đến vận hành máy đúng quy trình, đòi hỏi thời gian dài để hình thành nếp làm việc mới.

Ngoài ra, doanh nghiệp còn chịu áp lực từ khách hàng yêu cầu chứng chỉ ESG, trong khi vẫn phụ thuộc nhà cung cấp vải, nhuộm, in. "Nếu họ chưa xanh hóa, dữ liệu đầu vào của chúng tôi sẽ không đầy đủ. Thêm vào đó, mỗi đơn vị trong chuỗi lại dùng tiêu chuẩn khác nhau, rất khó triển khai đồng bộ", bà Thanh nói.

"Nỗi đau" này không phải của riêng Thiên Thanh Bình. Theo Hiệp hội dệt may Việt Nam (VITAS), ngành dệt may trong nước có khoảng 7.000 doanh nghiệp, thuộc top đầu các ngành xuất khẩu trong nước. Hơn 80% doanh nghiệp dệt may vừa và nhỏ thiếu vốn đầu tư chuyển đổi sản xuất xanh, nhiều quy định (chứng chỉ LEED, thẩm định chuỗi cung ứng, truy xuất nguồn gốc) và yêu cầu phức tạp về thiết kế sinh thái, khiến họ chần chừ khi thực hiện chuyển đổi.

Cũng theo VITAS, toàn ngành chi khoảng 3 tỷ USD cho tiêu thụ năng lượng mỗi năm, chiếm 8-10% nhu cầu năng lượng toàn ngành công nghiệp, đồng thời phát thải khoảng 5 triệu tấn CO2. Trước xu hướng "thời trang nhanh", chuyên gia dự báo ngành thời trang toàn cầu có thể chiếm tới 25% tổng phát thải carbon vào năm 2050.

Bối cảnh hiện nay, các thị trường lớn như EU siết chặt tiêu chuẩn bảo vệ môi trường, đưa ra Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) và Chỉ thị thẩm định chuỗi cung ứng (CSDDD), theo Reuters. CSDDD được Nghị viện Châu Âu thông qua vào 4/2024, yêu cầu các công ty phải thực hiện thẩm định về quyền con người và tác động môi trường trên toàn bộ chuỗi giá trị của mình.

CBAM là chính sách của Liên minh châu Âu (EU), áp thuế lên hàng hóa nhập khẩu dựa trên lượng khí thải carbon trong quá trình sản xuất. Mục đích ngăn chặn "rò rỉ carbon" do doanh nghiệp chuyển sản xuất sang quốc gia có quy định môi trường lỏng lẻo hơn, tạo ra sân chơi công bằng cho nhà sản xuất nội địa EU.

Một số thương hiệu thời trang lớn trên thế giới cũng đang ưu tiên lựa chọn các doanh nghiệp xanh hoặc yêu cầu các nhà cung cấp áp dụng các biện pháp thực hành xanh. Các tập đoàn thời trang cũng đã cam kết Net Zero, đặt mục tiêu giảm 90-95% phát thải phạm vi 1, 2 và 50-56% phát thải phạm vi 3.

Trao đổi với VnExpress, Tiến sĩ Phạm Thị Hồng Phượng, Cố vấn cao cấp Trung tâm Khởi nghiệp, Đổi mới sáng tạo và Chuyển giao khoa học công nghệ, Giảng viên trường Đại học Công nghiệp TP HCM, tốc độ chuyển đổi xanh trong ngành dệt may toàn cầu hai năm gần đây tăng mạnh và mang tính bước ngoặt. Sự thay đổi nhanh chóng và sâu rộng của các quy định, chính sách mới trên toàn cầu, trở thành đòn bẩy chiến lược buộc ngành dệt may Việt Nam phải nâng cấp toàn diện hệ thống quản trị và tích hợp khung tiêu chuẩn ESG.

Tiến sĩ Hồng Phượng phân tích, chỉ thị CSDDD của EU dù không áp dụng trực tiếp lên phần lớn SME Việt Nam, CSDDD buộc các công ty EU phải thực hiện thẩm định về tác động xã hội và môi trường xuyên suốt toàn bộ chuỗi cung ứng. Điều này lập tức tạo ra áp lực thẩm định trực tiếp lên các nhà cung cấp Việt Nam. Các nhãn hàng sẽ không chấp nhận rủi ro pháp lý và danh tiếng, dẫn đến việc họ ưu tiên làm việc với các đối tác đã chứng minh được khả năng tuân thủ và minh bạch hóa dữ liệu ESG. Hệ quả là, doanh nghiệp Việt Nam, dù lớn hay nhỏ, phải tuân thủ tiêu chuẩn quản trị của khách hàng nếu muốn duy trì đơn hàng. Tác động này đã biến việc thiếu quản trị ESG thành rủi ro hệ thống đối với toàn ngành dệt may Việt Nam, nơi khả năng mất thị trường là rất cao nếu không nắm bắt kịp thời.

Theo bà Phượng, rào cản lớn nhất của doanh nghiệp hiện nay là áp lực ngắn hạn về đơn hàng và dòng tiền. Nhiều đơn vị buộc phải ưu tiên duy trì sản xuất, đảm bảo dòng vốn, khiến các dự án xanh hóa vốn đòi hỏi nguồn lực và thời gian lớn thường bị trì hoãn. Ngoài ra, việc thiếu tiêu chuẩn thống nhất giữa các nhãn hàng cũng khiến SME tốn kém và lúng túng khi triển khai đồng bộ các quy trình ESG.

Trong đó, công đoạn nhuộm và hoàn thiện (Dyeing and Finishing) là khâu khó xanh hóa nhất, đồng thời là điểm nóng của sự chuyển đổi ESG. Công đoạn nhuộm và hoàn thiện không thể thay thế, giúp mang lại màu sắc, cảm giác chạm sản phẩm và các chức năng đặc biệt của sản phẩm (chống nhăn, chống nước, chống tia UV...) cho vải. Tuy nhiên, bản chất hóa học và vật lý của nó khiến đây là công đoạn tiêu thụ tài nguyên và phát thải lớn nhất trong toàn bộ chuỗi.

Tiến sĩ nêu gợi ý các SME dệt may dù đối diện với nhiều rào cản nhưng vẫn có thể tham gia hệ sinh thái sản xuất bền vững bằng cách áp dụng phương pháp tiếp cận chiến lược theo giai đoạn, tập trung vào tối ưu hóa nội bộ và hợp tác cụm.

Một hướng đi khả thi là liên kết trong các cụm công nghiệp, hợp tác giữa các doanh nghiệp lân cận để cùng đầu tư vào hạ tầng xanh như hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt chuẩn xả thải bằng không (Zero Discharge) hoặc tăng tỷ lệ tái sử dụng nước, lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà chung nhằm giảm chi phí đầu tư ban đầu cho từng đơn vị.

Bên cạnh đó, các SME có thể chủ động tham gia chương trình xanh hóa, đào tạo kỹ thuật và hỗ trợ tài chính do các nhãn hàng lớn như Nike, H&M hay Adidas triển khai. Đây là cách giúp doanh nghiệp tiếp cận công nghệ xanh đã được kiểm chứng, được hướng dẫn kỹ thuật và giảm thiểu rủi ro trong quá trình đáp ứng tiêu chuẩn ESG.

Hiệp hội Dệt may thống kê, ngành dệt may Việt Nam đạt kim ngạch xuất khẩu khoảng 45-46 tỷ USD mỗi năm, với sản phẩm có mặt tại hơn 130 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trên 90% kim ngạch tập trung ở các thị trường như Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc, nơi các tiêu chuẩn xanh và số hóa chuỗi cung ứng ngày càng chặt chẽ. Đơn vị này chỉ ra, nếu doanh nghiệp không bắt kịp xu hướng chuyển đổi kép vừa số hóa quy trình, vừa xanh hóa sản xuất, họ sẽ dần chậm lại trên chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thái Anh