Rạng sáng 13/6, bầu trời Tehran rực sáng bởi những vụ nổ, khi hơn 200 chiến đấu cơ Israel thả hơn 330 quả bom vào các cơ sở hạt nhân, căn cứ quân sự và nơi trú ẩn của các tướng lĩnh cấp cao Iran.
Chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy", với sự phối hợp giữa Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) và cơ quan tình báo Mossad, đánh dấu bước chuyển của Israel từ thế phòng thủ thụ động dựa vào lưới phòng không đa tầng sang chiến lược chủ động hơn với đòn tấn công phủ đầu nhằm triệt tiêu mối đe dọa ngay từ gốc, thay vì chờ đợi và phản ứng sau khi bị tấn công.
Khoảnh khắc đòn tập kích của Israel gây ra vụ nổ ở Tehran. Video: Washington Post, Mehr News
Chiến lược phòng thủ chủ động được Israel nêu ra trong Báo cáo Quốc phòng 2023, với ba trụ cột chính là xây dựng năng lực tình báo vượt trội để phát hiện sớm nguy cơ; tấn công phủ đầu bằng các phương tiện hiện đại; và phòng thủ đa tầng để bảo vệ lãnh thổ.
Chiến lược này đã manh nha hình thành từ thập niên 1980, khi Israel không kích vào lò phản ứng hạt nhân Osirak của Iraq năm 1981 và lò Al-Kibar của Syria năm 2007. Tuy nhiên, chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy" được coi là lần đầu tiên Israel áp dụng chiến lược này một cách đầy đủ và toàn diện nhất.
Tình báo vượt trội
Tình báo luôn là thế mạnh cốt lõi của Israel, với Viện Tình báo và Chiến dịch Đặc biệt (Mossad) và Cục Tình báo Quân đội (Aman) đóng vai trò trung tâm trong việc phát hiện và phân tích các mối đe dọa.
Trong chiến dịch "Sư tử trỗi dậy", Mossad đã phối hợp với Aman để xác định chính xác vị trí các cơ sở hạt nhân Natanz, Khondab và các boongke của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC). Theo Times of Israel, nhiều tháng trước khi chiến dịch diễn ra, Mossad đã thiết lập một căn cứ UAV bí mật gần Tehran, sử dụng drone tự sát để vô hiệu hóa radar và hệ thống phòng không S-300PMU-2 của Iran để mở đường cho chiến đấu cơ không kích.
Báo cáo của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) cho biết Israel sở hữu mạng lưới tình báo con người (HUMINT) và tình báo tín hiệu (SIGINT) rộng khắp, với hơn 7.000 nhân viên Mossad hoạt động tại Trung Đông và các khu vực lân cận. Mossad cũng sử dụng công nghệ AI để phân tích dữ liệu vệ tinh và mạng xã hội, phát hiện các hoạt động bất thường như vận chuyển tên lửa hoặc làm giàu uranium của Iran.
"Tình báo của Israel không chỉ vượt trội về công nghệ mà còn về khả năng xâm nhập sâu vào lãnh thổ đối phương. Việc loạt tướng lĩnh hàng đầu và các nhà khoa học hạt nhân Iran bị hạ sát trong chiến dịch 'Sư tử trỗi dậy' là minh chứng cho sự chính xác đáng sợ của Mossad", chuyên gia Dominique Moisi từ Viện Montaigne Paris nhận định.
Israel đã đầu tư mạnh vào công nghệ tình báo, bao gồm vệ tinh do thám Ofek-11 và hệ thống AI phân tích dữ liệu thời gian thực. Theo Reuters, trong chiến dịch lần này, Israel đã sử dụng hình ảnh vệ tinh từ Ofek-11 để xác định các bệ phóng tên lửa đạn đạo của Iran tại Isfahan và Tehran.
Ngoài ra, các cuộc tấn công mạng do Đơn vị 8200 (tình báo mạng của IDF) thực hiện đã làm gián đoạn hệ thống chỉ huy và kiểm soát của IRGC, tạo điều kiện cho các đợt không kích.
"Khả năng xâm nhập tình báo và năng lực tấn công mạng của Israel mang lại lợi thế chiến lược, cho phép họ thực hiện các cuộc tấn công phủ đầu với rủi ro tối thiểu", Emily Landau, chuyên gia về không phổ biến vũ khí hạt nhân, nhận xét.
Tuy nhiên, sau những tổn thất ban đầu, Iran dường như đã củng cố được lực lượng và tăng cường năng lực phản gián để đối phó với Mossad. Truyền thông nhà nước Iran tuyên bố lực lượng phản gián nước này đã bắt nhiều điệp viên Israel sau ngày 13/6, cho thấy cuộc chiến tình báo giữa hai bên ngày càng khốc liệt.
Tấn công phủ đầu
Chiến dịch "Sư tử trỗi dậy" là ví dụ điển hình cho chiến thuật tấn công phủ đầu của Israel, theo giới quan sát. IDF cho biết trong ngày đầu tiên của chiến dịch, hơn 200 chiến đấu cơ, bao gồm tiêm kích F-35I Adir, F-16I và F-15I, đã thả hơn 330 quả bom dẫn đường chính xác vào các mục tiêu chiến lược tại Iran, bao gồm cơ sở hạt nhân Natanz, lò phản ứng Arak, kho tên lửa đạn đạo tại Tehran và Isfahan.
Phi cơ F-35 tại căn cứ không quân Hatzerim, miền nam Israel tháng 6/2023. Ảnh: Reuters
Chiến dịch này được cho là đã gây thiệt hại nặng cho Iran, khiến 224 người thiệt mạng, trong đó có các chỉ huy cấp cao như tướng Hossein Salami và tướng Mohammad Bagheri, cùng hơn 10 nhà khoa học hàng đầu về hạt nhân.
Israel có khả năng tiến hành chiến dịch tấn công phủ đầu quy mô lớn với lực lượng không quân sở hữu 340 máy bay chiến đấu hiện đại. Theo SIPRI, Israel hiện sở hữu 39 tiêm kích tàng hình F-35I, được trang bị radar AESA và vũ khí dẫn đường chính xác, cho phép tung đòn tập kích chính xác trong không phận Iran mà không bị phát hiện.
Theo chuyên gia Ankit Panda từ Quỹ Carnegie ở Mỹ, lợi thế công nghệ của Israel, đặc biệt là khả năng tấn công phủ đầu chính xác, đã làm giảm đáng kể hiệu quả phản công của Iran.
"Chiến dịch 'Sư tử Trỗi dậy' là đỉnh cao của chiến tranh hiện đại, kết hợp giữa tình báo chính xác, năng lực không quân vượt trội và công nghệ UAV hiện đại. Israel đã biến phòng thủ chủ động thành một nghệ thuật quân sự", chuyên gia Fabian Hinz từ IISS nhận định.
Phòng thủ đa tầng
Iran đã đáp trả đòn tập kích phủ đầu của Israel bằng chiến dịch "Lời hứa Đích thực 3", phóng nhiều loạt tên lửa đạn đạo trong tuần qua. Trong những ngày đầu tiên, Israel tuyên bố đã đánh chặn 85-90% số tên lửa Iran nhờ hệ thống phòng không đa tầng, với các tổ hợp đánh chặn hiện đại.
Hệ thống phòng thủ tên lửa đa tầng của Israel, gồm Vòm Sắt (tầm ngắn), David’s Sling (tầm trung) và Arrow-2/3 (tầm xa) là trụ cột thứ ba của chiến lược "phòng thủ chủ động".
David’s Sling, do Tập đoàn Rafael và Raytheon hợp tác sản xuất, có thể bắn hạ mục tiêu ở khoảng cách 300 km, trong khi Arrow-3 được thiết kế để đánh chặn tên lửa đạn đạo ngoài khí quyển ở độ cao 100 km, như Sejjil và Ghadr-110. Theo CSIS, Israel đã chi hơn 5 tỷ USD để phát triển và vận hành các hệ thống này, với sự hỗ trợ tài chính từ Mỹ.
Vòm Sắt Israel khai hỏa tên lửa đánh chặn hồi tháng 5/2021. Ảnh: Times of Israel
Vòm Sắt với khả năng đánh chặn ở khoảng cách 4-70 km, được coi là "lá chắn vàng" của Israel, được triển khai từ năm 2011, chuyên đối phó với rocket, UAV và là lớp phòng thủ cuối cùng đối phó với những tên lửa lọt qua hai lớp đầu tiên.
Vòm Sắt gây ngạc nhiên cho các chuyên gia quân sự, khi đánh chặn20-30% số tên lửa đạn đạo của Iran, dù mục tiêu chính của nó vẫn là UAV và các loại tên lửa, rocket tầm ngắn. Thành công này là kết quả của nhiều năm đổi mới về công nghệ, cũng như cho thấy giới quan sát đã có những hiểu nhầm nhất định về năng lực và vị trí của Vòm Sắt trong lưới phòng không Israel.
"Iran đã trả đũa quyết liệt, nhưng thiệt hại tại Israel được hạn chế nhờ lưới phòng không đa tầng và sự hỗ trợ của Mỹ. Điều này cho thấy lợi thế chiến thuật của Israel trong chiến lược phòng thủ chủ động", chuyên gia Ankit Panda từ Quỹ Carnegie nhận định.
Tuy nhiên, Iran gần đây tăng cường sử dụng các loại tên lửa mới, uy lực hơn như Fattah-1, có khả năng xuyên thủng lưới phòng không Israel, đánh trúng trụ sở Cục Tình báo Quân đội tại Tel Aviv và căn cứ phòng không trên núi Meron.
Theo Washington Post, trong đợt tấn công ngày 18/6, một số tên lửa Fattah-1 đã vượt qua Vòm Sắt và Arrow-3, gây thiệt hại tại Tel Aviv và Haifa. Ngoài ra, Iran còn sử dụng chiến thuật tấn công "bầy đàn", tung hàng trăm UAV tự sát Shahed-136 giá rẻ kết hợp với tên lửa đạn đạo, làm quá tải hệ thống phòng thủ Israel.
Hãng tin NBC News dẫn lời quan chức tình báo cấp cao Israel giấu tên tiết lộ phòng không nước này "chỉ đánh chặn được 65% tên lửa Iran trong ngày 19/6", so với mức 90% trước đó một ngày. "Iran vẫn có những tên lửa rất tiên tiến và đang sử dụng chúng", quan chức Israel, người từng giữ chức vụ hàng đầu trong ngành tình báo và vẫn nhận báo cáo hàng ngày của chính phủ, cho hay.
Khói bốc lên tại kho dầu ở Tehran sau cuộc không kích của Israel hôm 16/6. Ảnh: AP
Tên lửa Iran phóng gần đây được trang bị hệ thống định vụ và hiệu chỉnh đường bay trong pha cuối, giúp tăng độ chính xác trong quá trình lao tới mục tiêu. Các quả đạn cũng đạt tốc độ cao hơn, khiến phòng không Israel có ít thời gian đối phó.
Nếu xung đột kéo dài và ngày càng nhiều tên lửa Iran lọt lưới phòng thủ hơn, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu có thể đối mặt với chỉ trích vì thiệt hại kinh tế và nhân đạo. Theo Sở Giao dịch Chứng khoán Tel Aviv, các cuộc tấn công của Iran vào ngày 13-18/6 đã làm gián đoạn cảng Haifa và sân bay Ben Gurion, gây thiệt hại hàng trăm triệu USD. Khoảng 40.000 du khách nước ngoài mắc kẹt tại Israel do không phận bị đóng cửa vô thời hạn.
"Israel sử dụng chiến lược phòng thủ chủ động với hy vọng nhanh chóng chiếm lợi thế trước đối phương, nhưng nếu chiến tranh kéo dài, áp lực từ công chúng và kinh tế sẽ là thách thức lớn", bình luận viên Dan Sabbagh từ Guardian cảnh báo.
Phong Lâm (Theo Washington Post, Times of Israel, Al Jazeera)